Vụ ám sát vua Đinh Tiên Hoàng và hoàng tử Đinh Liễn vào một đêm cuối tháng 10/979 là một trong những sự kiện gây chấn động nhất trong cổ sử Việt Nam.

Cái chết bất thường của cha con vua Đinh

Hung thủ, một viên quan nhỏ tên Đỗ Thích, được ghi lại theo sử sách là đã ra tay sát hại cả hai cha con vua Đinh trong lúc họ đang ngủ trong cung. Dù hành động của Đỗ Thích được lý giải đơn giản là do "mộng làm vua", nhưng sự việc này nhanh chóng bị nghi ngờ là không chỉ dừng lại ở một hành động cá nhân điên rồ, mà ẩn chứa đằng sau nó là những tính toán chính trị, âm mưu quyền lực và xung đột nội bộ hoàng tộc đầy phức tạp trong bối cảnh đất nước đang chuyển mình mạnh mẽ sau thời kỳ thống nhất.

Theo ghi chép của Đại Việt sử ký toàn thư, Đỗ Thích là một viên nội nhân trong cung, vốn không có địa vị cao, nhưng sau khi nằm mộng thấy sao rơi vào miệng, lại cho đó là điềm báo mình sẽ làm vua. Vì vậy, y đã tìm cách lẻn vào cung, giết chết vua Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn để thỏa mộng xưng vương. Sau đó, Đỗ Thích bị phát hiện, bắt giữ và xử tử. Tuy nhiên, sự đơn giản hóa động cơ giết vua bằng giấc mộng và lòng tham cá nhân như thế khiến nhiều nhà nghiên cứu hiện đại đặt ra nghi vấn. Không ít giả thuyết cho rằng Đỗ Thích chỉ là công cụ hoặc kẻ thừa hành cho những thế lực lớn hơn đứng sau giật dây.

Đền thờ vua ĐInh Tiên Hoàng ở Cố đô Hoa Lư, Ninh Bình. Ảnh: Quốc Lê.

Những tầng sâu chính trị sau một vụ ám sát

Giả thuyết thứ nhất, và cũng phổ biến nhất, là sự can dự của các phe cánh trong nội bộ triều đình và hoàng tộc. Trước khi bị giết, Đinh Liễn từng sai người giết chết em trai mình là Đinh Hạng Lang vì phẫn uất khi Hạng Lang được vua cha chỉ định làm Thái tử chứ không phải mình. Điều đó khiến cho địa vị của người kế nghiệp vua Đinh Tiên Hoàng không rõ ràng và tạo ra sự bất mãn âm ỉ trong hoàng tộc. Trong bối cảnh này, việc vua Đinh thiên vị hoặc chưa chỉ định rõ ràng người kế vị khiến các thế lực hoàng thân tìm cách can thiệp bằng bạo lực. Đỗ Thích có thể đã được sử dụng như một con tốt thí mạng trong một âm mưu giết vua nhằm thiết lập lại trật tự kế vị có lợi cho một phe phái cụ thể. Tuy nhiên, sau khi vụ ám sát thành công, những thế lực này không kịp giành quyền hoặc không đủ sức vượt qua sự can thiệp nhanh chóng của các đại thần như Lê Hoàn.

Giả thuyết thứ hai nghiêng về khả năng vụ ám sát cha con vua Đinh có sự tham gia của thế lực quân sự trong triều, đặc biệt là nhóm thân cận với Lê Hoàn – người lúc đó đang là Thập đạo tướng quân, nắm toàn bộ binh quyền. Dù đây chỉ là giả thuyết mang tính phân tích lịch sử và chưa được khẳng định trong sử chính thốn. Sau cái chết của vua Đinh, Lê Hoàn nhanh chóng được các đại thần đưa lên nắm quyền nhiếp chính, rồi trở thành vua với sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ hoàng hậu Dương Vân Nga. Sự chuyển giao quyền lực nhanh chóng này khiến một số người đặt dấu hỏi về khả năng Lê Hoàn đã biết trước hoặc thậm chí chủ động tạo điều kiện để xảy ra cuộc ám sát, nhằm loại bỏ chướng ngại cho con đường lên ngôi. Tuy nhiên, sử liệu không đưa ra chứng cứ rõ ràng nào xác thực cho giả thuyết này, và nhiều nhà sử học vẫn thận trọng khi nhận định vai trò của Lê Hoàn trong sự kiện chấn động này.

Một giả thuyết khác ít được đề cập nhưng vẫn tồn tại, là sự can thiệp của yếu tố ngoại bang – cụ thể là nhà Tống. Bối cảnh năm 979 là thời điểm nhạy cảm khi Đinh Tiên Hoàng vừa thống nhất đất nước, nhưng chưa ổn định triều chính. Nhà Tống ở phương Bắc đang theo dõi tình hình Đại Cồ Việt rất sát sao. Dù chưa có tài liệu nào chứng minh sự dính líu trực tiếp của người Tống, nhưng sự kiện vua Đinh bị ám sát đã khiến Đại Cồ Việt rơi vào khủng hoảng kế vị nghiêm trọng, từ đó tạo điều kiện để quân Tống chuẩn bị kế hoạch tác động gián tiếp về mặt thời cơ vào năm sau. Cái chết của vua Đinh vô tình hoặc hữu ý đã mở ra cánh cửa cho một cuộc khủng hoảng lớn, đặt dấu chấm hết cho triều Đinh và mở đường cho triều Tiền Lê.

Bên cạnh đó, yếu tố "giấc mộng làm vua" của Đỗ Thích cũng nên được đặt trong bối cảnh tín ngưỡng và văn hóa chính trị đương thời. Giấc mộng là một hình thức biểu tượng hóa thường được ghi nhận trong các truyện dã sử và biên niên sử phong kiến. Việc Đỗ Thích mơ thấy sao rơi vào miệng, được diễn giải như điềm thiên mệnh, có thể là một cách người đời sau gán ghép nhằm lý giải sự kiện bằng thuyết mệnh trời. Tuy nhiên, nếu đặt trong một bối cảnh chính trị nhiễu nhương, thì đây có thể chỉ là lớp vỏ bên ngoài để che đậy một âm mưu lớn hơn nhiều.

Cái chết của Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn đã tạo ra khoảng trống quyền lực khổng lồ, dẫn đến sự thay đổi triều đại chỉ trong vòng chưa đầy một năm. Dù Đỗ Thích được khẳng định là hung thủ trực tiếp, nhưng những tầng sâu chính trị ẩn sau hành động đơn độc của y chưa từng được giải đáp thấu đáo. Rất có thể, đây sẽ là một bí ẩn mãi mãi không có câu trả lời của lịch sử Việt Nam.

-----------------------------

Tài liệu tham khảo:

Việt sử giai thoại. Nguyễn Khắc Thuần. NXB Giáo Dục, 2005.

Việt Nam sử lược. Trần Trọng Kim. NXB Văn hóa Thông tin, 2021.

Đại Việt sử ký toàn thư. Quốc sử quán triều Lê. NXB Văn học, 2022.