Theo Hội Thiên văn và Vũ trụ học Việt Nam (VACA), tối ngày 7 - rạng sáng ngày 8/9, hiện tượng nguyệt thực toàn phần sẽ xảy ra. Đây là hiện tượng thiên văn rất thú vị và có thể quan sát được một cách dễ dàng dù bằng mắt thường hay qua các kính thiên văn. Phạm vi có thể quan sát hiện tượng trải dải qua nhiều khu vực thuộc châu Âu, chau Á, châu Phi và châu Đại Dương. Việt Nam thuộc khu vực có thể quan sát trọn vẹn hiện tượng này.

Nguyệt thực là hiện tượng xảy ra khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng nằm thẳng hàng (hoặc gần như thẳng hàng) với Trái Đất nằm giữa. Vào thời điểm này, Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối phía sau Trái Đất và chỉ nhận được một phần ánh sáng từ Mặt Trời so với khi nó không đi vào khu vực này. Vì lý do này, một phần hoặc toàn bộ Mặt Trăng sẽ tối hơn bình thường và có màu đỏ thẫm - vì thế, một số người còn gọi nó là "Trăng máu", tuy nhiên đó là một cách gọi mang tính ví von, không phải thuật ngữ chính xác.

Nguyệt thực là một hiện tượng không quá hiếm (gần như năm nào cũng có ít nhất một lần có nguyệt thực một phần, toàn phần hoặc nửa tối) và rất dễ quan sát ngay cả khi không có dụng cụ nào hỗ trợ. Mặc dù vậy, nó vẫn luôn là một hiện tượng quang học thú vị và thu hút được sự chú ý của nhiều người.

Hiện tượng diễn ra trong tháng 9 năm nay là một nguyệt thực toàn phần, có nghĩa là toàn bộ Mặt Trăng sẽ đi vào vùng bóng tối, khiến cho nó tối đi khá nhiều (so với Trăng tròn thông thường) và chuyển sang màu đỏ thẫm.

VACA cho biết, nguyệt thực diễn ra vào tháng này có tổng thời lượng của pha toàn phần là hơn 82 phút, tính cả pha một phần là 3 giờ 29 phút còn nếu tính cả pha nửa tối thì tổng thời lượng của hiện tượng lên tới hơn 5 giờ. Tuy nhiên, giai đoạn nửa tối không thực sự đáng chú ý, mà khoảng thời gian thú vị nhất để quan sát là khi có nguyệt thực một phần và đặc biệt là toàn phần.

Bản đồ của NASA cho thấy các khu vực quan sát được nguyệt thực. Việt Nam nằm trong vùng được đánh dấu "All Eclipse Visible", có thể quan sát trọn vẹn hiện tượng.

Dưới đây là lịch trình chi tiết của hiện tượng, tính theo giờ Việt Nam tối mùng 7, rạng sáng mùng 8 tháng 9 (theo Timeanddate.com). Nguyệt thực nửa tối bắt đầu: 22h28. Nguyệt thực một phần bắt đầu: 23h27. Nguyệt thực toàn phần bắt đầu: 00h30. Nguyệt thực cực đại: 01h11. Nguyệt thực toàn phần kết thúc: 01h52. Nguyệt thực một phần kết thúc: 02h56. Nguyệt thực nửa tối kết thúc: 03h55

VACA cho biết, nguyệt thực hoàn toàn vô hại đối với mắt của bạn, do đó bạn có thể nhìn trực tiếp vào nó. Bạn cũng không cần phải có những dụng cụ chuyên dụng như kính thiên văn hay ống nhòm để quan sát hiện tượng này - mặc dù nếu có thì bạn sẽ có một cái nhìn thú vị hơn khá nhiều. Về cơ bản, có hai điều cần lưu ý đối với việc quan sát như sau:

Thời tiết luôn quan trọng. Nếu trời có mưa, dông hoặc mây mù thì bạn không thể quan sát hiện tượng. Do đó, bạn cần một bầu trời ít mây. Nói chung, chỉ cần bạn nhìn thấy Mặt Trăng và nó tiếp tục không lặn vào sau một đám mây nào đó thì tức là bạn quan sát được nguyệt thực.

Hãy chọn nơi quan sát có góc nhìn càng rộng càng tốt, tránh việc bị ánh sáng nhân tạo (đèn đường, đèn của các tòa nhà) chiếu thẳng vào mắt từ phía trên.

Cuối cùng, đây là hiện tượng quang học bình thường và không hề xa lạ với nhân loại, nó không phải bất cứ điềm báo nào và không liên quan gì tới các yếu tố tâm linh hoặc tôn giáo mà một số nơi thường tuyên truyền sai lệch.

Vì sao gọi nguyệt thực là Trăng máu?

Ông Đặng Vũ Tuấn Sơn, Hội Thiên văn và Vũ trụ học Việt Nam cho biết, khoảng 10 năm trước, khái niệm Trăng máu bắt đầu xuất hiện phổ biến. Ngày nay rất nhiều nơi mặc nhiên ngộ nhận rằng có một hiện tượng tên gọi như vậy, và dùng nó một cách chính thức để chỉ hiện tượng nguyệt thực.

Nguồn gốc của tên gọi Trăng máu tới từ Thiên Chúa Giáo, cụ thể là có một số đoạn trong Kinh thánh nhắc tới việc Mặt Trăng có thể biến thành màu máu (blood). Thees nhưng thực tế, những nơi nhắc tới việc Mặt Trăng chuyển thành màu của máu đều có hàm ý chung về việc nó báo hiệu sự biến chuyển mạnh mẽ của thế giới, mang tới những tai họa.

Vào năm 2008, một mục sư người Mỹ tên là Mark Biltz bắt đầu lồng ghép những ý tưởng tôn giáo nêu trên vào những "bộ tứ" nguyệt thực.

Các bộ tứ nguyệt thực này (tiếng Anh) gọi là tetrad là những lần có 4 nguyệt thực toàn phần xảy ra cách đều nhau 6 tuần Trăng (6 chu kỳ pha của Mặt Trăng). Việc này thực ra không phải quá hiếm, cụ thể là nó đã xảy ra 2 lần trong thế kỷ này (năm 2003-2004 và 2014-2015). Đối với các nhà thiên văn, việc này không có gì đáng lưu tâm. Nguyệt thực vẫn cứ xảy ra và nếu có thời gian thì hãy cùng quan sát nó như một thú vui, chỉ đơn giản vậy.

"Thế nhưng Biltz thì viết thành sách để khẳng định rằng những bộ tứ này ứng với điều mà Kinh thánh nói tới. Niềm tin sặc mùi mê tín này được củng cố mạnh mẽ bởi mục sư khác là John Hagee. Vào năm 2013, ông này bắt đầu xuất bản sách và tham gia tuyên truyền rằng bộ tứ sẽ xảy ra vào 2 năm 2014-2015 chính là thứ khớp với điềm báo của Kinh thánh. Chính ông Hagee cũng từng tuyên bố không tin vào biến đổi khí hậu, và Nghị định thư Kyoto không có vai trò gì", nhà nghiên cứu Đặng Vũ Tuấn Sơn cho biết.

Trên thực tế trong thiên văn học, "Trăng máu" không phải là một thuật ngữ được sử dụng mà nó hoàn toàn có nguồn gốc tôn giáo, không liên quan đến khoa học. Trăng máu dùng để chỉ đích danh bộ tứ nguyệt thực toàn phần, không phải là để chỉ nguyệt thực đơn lẻ, cũng không liên quan tới nguyệt thực một phần.

Theo ông Đặng Vũ Tuấn Sơn, sự phát triển của ngôn ngữ luôn diễn ra và nó cũng cần được tôn trọng, nhưng các thuật ngữ khoa học cần được bảo toàn tính chính xác và thống nhất. Người ta chỉ sửa đổi một thuật ngữ khi nó có thể gây hiểu nhầm, do qui ước mới hoặc do sự xuất hiện của các nghiên cứu có liên quan, không phải chỉ vì cái tên mới nghe có vẻ khác lạ.