Nguyễn Hiền (1234 – 1256) được coi là trạng nguyên trẻ nhất trong lịch sử khoa cử Việt Nam. Ông đỗ Trạng nguyên khi chỉ mới 13 tuổi và được vua ban 4 chữ “Khai quốc công thần”.
Nguyễn Hiền sinh ra trong 1 gia đình nghèo ở làng Dương Miện, huyện Thượng Hiền, phủ Thiên Trường, lộ Sơn Nam (nay là thôn Dương A, xã Nam Thắng, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định). Từ nhỏ ông đã có tinh thần hiếu học và có tài năng học hành thiên bẩm. Ông học rất thông minh, đọc 1 trang sách 1 lần là thuộc nên ông đã đọc được rất nhiều sách quý. Năm 11 tuổi, Nguyễn Hiền nổi tiếng khắp xứ Sơn Nam và được mệnh danh là thần đồng, nhiều chí sĩ xa gần đến thử tài đều bái phục.
Truyện tranh về Trạng nguyên Nguyễn Hiền.
Năm 1247, triều đình nhà Trần mở khoa thi Tam khôi để chọn Trạng nguyên, Nguyễn Hiền đã xuất sắc đạt được danh hiệu Trạng nguyên khi chỉ 13 tuổi và được vua Trần Thái Tông tặng 4 chữ “Khai quốc Trạng nguyên”. “Bài thi nhà vua đề là Áp tử từ kê mẫu du hồ phú, tức bài phú nói về con vịt từ giã mẹ gà đi chơi hồ. Nội dung đề ra khá rộng và trừu tượng, lại yêu cầu diễn đạt bằng thể phú. Nguyễn Hiền đã viết một bài phú có tính chất nghị luận sâu sắc, vừa thể hiện được nhận thức về cuộc sống, vừa tỏ rõ khả năng uyên bác, văn chương. Vua đọc xong phê luôn hai chữ Thưởng tứ và lấy đỗ Trạng nguyên, tặng 4 chữ Khai quốc Trạng nguyên", sách Những trạng nguyên đặc biệt trong lịch sử Việt Nam viết.
Tuy nhiên, do còn quá nhỏ, vua không giao chức quan luôn cho Nguyễn Hiền mà cho ông về quê 3 năm học hành rồi mới bổ dụng. Đến tuổi, ông được vua triệu về kinh đô, cho học tiếp Tam giáo khoa chủ, tức đạo Lão, đạo phật, đạo Khổng và bổ nhiệm chức quan. Theo cuốn Những Trạng nguyên đặc biệt trong lịch sử Việt Nam, ông làm quan đến chức Thượng thư bộ Công (người đứng đầu bộ Công, tương đương chức bộ trưởng ngày nay).
Đền thờ Trạng nguyên Nguyễn Hiền ở thôn Dương A.
Trong những năm làm quan triều đình, Nguyễn Hiền đã hiến nhiều kế sách phò vua, giúp nước, đối phó với quân phương Bắc, Chiêm Thành. Ông cũng cho đắp đê quai vạc sông Hồng, đào kênh mương dẫn nước, giúp nông nghiệp phát triển.
Sử sách không viết nhiều về trạng nguyên Nguyễn Hiền, mà những câu chuyện về ông đa phần là giai thoại truyền miệng. Tiêu biểu nhất phải kể đến việc ông giúp nhà Trần “gỡ bí” câu đố “Xuyên sợi chỉ qua ruột ốc” của sứ thần nhà Nguyên.
Năm 1255 (có 1 số tài liệu ghi 1256), khi mới 21 tuổi, Nguyễn Hiền bị bệnh nặng qua đời, ông được an táng ở thôn Dương A, gần chùa Hà Dương. Nhà vua thương tiếc truy phong ông là "Đại vương thành hoàng" và tôn làm thần ở 32 nơi. Hiện, tên của Trạng nguyên Nguyễn Hiền được đặt cho 1 con đường ở trung tâm thủ đô Hà Nội. Ở quê hương của ông, đền thờ Nguyễn Hiền vẫn in đậm dấu tích xưa, người dân nơi đây tự hào vì vùng quê mình là nơi sản sinh ra vị Trạng nguyên trẻ tuổi nhất trong lịch sử khoa bảng nước ta.
