Xuyên tâm liên còn có tên là công cộng, hùng bút, nguyên cộng, lam khái liên, cây lá đắng, khô đảm thảo, nhất kiến kỷ, cỏ đắng, cỏ Ấn Độ… có tác dụng thanh nhiệt, giải độc. Xuyên tâm liên có vị đắng, tính hàn được người dân nhiều nước châu Á như Thái Lan, Việt Nam hay Trung Quốc sử dụng trong việc điều trị các chứng viêm nhiễm nhẹ nhiều thế kỷ qua.
Hoạt chất chiết xuất từ Xuyên tâm liên như andrographolide và các dẫn xuất có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, hạ sốt, an thần, ức chế sự phát triển của các tế bào khối u, bảo vệ gan, chống nọc rắn, và cải thiện chức năng miễn dịch. Qua nghiên cứu, andrographolide và 14-deoxy-11,12-didehydroandrographolide có khả năng giúp tăng cường hệ thống miễn dịch. Xuyên tâm liên có các tác nhân kích thích miễn dịch và kháng virus tự nhiên, một số trong số đó có thể hoạt động để khôi phục sự cân bằng miễn dịch hoặc cân bằng nội môi.
PGS.TS Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Quản lý Khám, chữa bệnh khẳng định: “Đây là phương thuốc rất kinh điển trong những năm đất nước còn nghèo khó, từng dùng để chữa bách bệnh. Vừa qua, một số nước đã đưa vào điều trị và cũng thấy hiệu quả nên chúng ta có thể đưa vào điều trị trên những bệnh nhân ít triệu chứng, thể nhẹ kết hợp cùng nâng cao thể trạng, dinh dưỡng”.
Xuyên tâm liên điều trị COVID-19 hiệu quả thế nào?
Một dược sĩ có thâm niên trong nghiên cứu, bào chế xuyên tâm liên chia sẻ, nếu nhìn một cách tổng thể các công dụng của Xuyên tâm liên ta sẽ thấy một sợi dây xuyên suốt xâu chuỗi lại toàn bộ, và hiểu được tại sao có thời người ta tôn vinh Xuyên tâm liên là cây chữa Bá bệnh (bách bệnh ). Đó là: Tiêu viêm. Chữ “tiêu” theo nghĩa tiêu trừ, nghĩa là đang có viêm sẽ hết viêm. Viêm là hiện tượng thể hiện ra bên ngoài, là phản ứng bảo vệ bình thường của cơ thể trước các tổn thương. Xuyên tâm liên cân bằng phản ứng của cơ thể trước những tác động của yếu tố bên ngoài.
Xuyên tâm liên như một vị thuốc “điều hòa miễn dịch”, làm được cả 2 việc: Nếu cơ thể sức đề kháng kém, xuyên tâm liên sẽ tăng sức đề kháng; Nếu cơ thể đề kháng quá mức, xuyên tâm liên sẽ điều chỉnh làm giảm phản ứng của cơ thể. Từ đó, có thể lý giải được vì sao xuyên tâm liên chữa được nhiều loại bệnh, các loại viêm từ đầu đến chân, từ trong ra ngoài. Thậm chí với cơ chế giảm phản ứng viêm, phản ứng phòng vệ của cơ thể, xuyên tâm liên còn hiệu quả cả với các trường hợp đau bụng kinh, rắn độc cắn...
Với khả năng điều hòa miễn dịch, xuyên tâm liên được nghiên cứu và chứng minh hiệu quả trong điều trị cúm. Đối với dịch bệnh COVID-19, xuyên tâm liên không phải thuốc điều trị đặc hiệu nhưng có công dụng hỗ trợ điều trị COVID-19 hiệu quả nhờ kích thích hệ miễn dịch, tăng cường miễn dịch cơ thể, giúp cơ thể tự “chiến đấu” chống lại xự xâm nhập của virus. Đồng thời, xuyên tâm liên có thể trực tiếp “tấn công” virus, giúp điều trị bệnh. Vì vậy, xuyên tâm liên có thể an toàn để sử dụng cả trước và trong khi nhiễm virus COVID-19. Các trường hợp F1 cách ly tại nhà có dấu hiệu mệt mỏi cũng có thể xem xét sử dụng vị thuốc này.
Không thể dùng tùy tiện
Để bào chế thuốc từ dược liệu hay chiết xuất dược liệu, trừ một số cây, công dụng mới nghiên cứu phát hiện, còn đa số là dựa vào công dụng đã được ghi trong y văn. Để được ghi vào các bộ sách chính thống này, các dược liệu đã phải qua nghiên cứu, thẩm định kỹ. Tuy nhiên, để sản phẩm sản xuất từ dược liệu có hiệu quả, ta phải đi đúng con đường này, bất cứ khâu nào làm không chuẩn thì hiệu quả sản phẩm sẽ bị ảnh hưởng theo. Con đường từ trồng, thu hái dược liệu – chiết xuất – công thức bào chế (tính được liều có tác dụng). Trong đó khó nhất là việc tính được liều có tác dụng. Vì vậy để thuốc có hiệu quả điều trị cần các dược sĩ tính toán lượng hoạt chất trong sản phẩm và bác sĩ kê đơn liều dùng phù hợp với từng đối tượng bệnh nhân. Người bệnh không nên tùy tiện mua và sử dụng thuốc, dù là dự phòng, hỗ trợ điều trị.
Thuốc xuyên tâm liên cũng như bất kỳ loại thuốc nào cũng đều có những chỉ định, chống chỉ định, tác dụng phụ, liều dùng, tương tác thuốc… Nếu người dân cứ tự ý mua về, tự ý sử dụng, sử dụng không đúng cách dẫn tới không phòng chống được bệnh do COVID-19, mà còn có thể gây tổn hại tới sức khỏe cho người sử dụng.
Theo các dược sĩ y học cổ truyền với xuyên tâm liên thì ngoài tính liều còn có vấn đề khó nữa, đó là xác định thời điểm thu hái. Nếu thu hái sai thời điểm thì hoạt chất trong cây giảm dần cho tới bằng 0. Cây được thu hái tốt nhất là khi chưa ra hoa, thu hái xong phải chiết xuất ngay, để dược liệu khô hoạt chất cũng xsẽ giảm dần. Ngoài ra, kỹ thuật chiết xuất xuyên tâm liên khó, không phải cơ sở nào cũng thực hiện được.
Việc người dân tự ý mua lá khô xuyên tâm liên về đun sắc uống để phòng dịch bệnh là không nên. Theo các dược sĩ xuyên tâm liên được gọi là “vua của các loại lá đắng”, nếu đun uống thì chắc chắn đắng đến mức không thể uống nổi. Còn nếu đun lên vị đắng chỉ hơi nhặng nhặng, có thể uống được thì hoạt chất đã giảm nhiều. Hơn nữa về liều lượng người dân cũng không thể tự tính toán được. Vì vậy, việc tự đun lá uống hầu như chỉ có tính chất “động viên tinh thần” chứ không có tác dụng chữa bệnh, thậm chí còn tốn kém không đáng.