Mở đầu cho truyền thống lịch sử vẻ vang của người phụ nữ Việt Nam là Hai Bà Trưng, hai vị nữ anh hùng đầu tiên trong lịch sử dân tộc. Vào thế kỷ 1, khi đất nước bị nhà Hán đô hộ, Hai Bà đã dựng cờ khởi nghĩa, giành lại độc lập cho dân tộc, lập nên triều đại Trưng Nữ Vương. Lời hịch của Hai Bà – “Một xin rửa sạch nước thù, hai xin dựng lại nghiệp xưa họ Hùng” – đã trở thành biểu tượng cho tinh thần yêu nước bất khuất của phụ nữ Việt Nam. Dù chỉ kéo dài trong thời gian ngắn, cuộc khởi nghĩa đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử dân tộc, trở thành ngọn đuốc soi đường cho các thế hệ sau.
Gần hai thế kỷ sau, đất nước lại chứng kiến sự xuất hiện của Bà Triệu, người con gái đất Thanh Hóa với khí phách lẫy lừng: “Tôi chỉ muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở biển Đông. Chứ tôi không chịu khom lưng làm tì thiếp cho người”. Lời nói ấy không chỉ là tuyên ngôn về lòng yêu nước mà còn là tiếng nói đòi quyền bình đẳng, quyền sống tự do và phẩm giá của người phụ nữ. Dù cuộc khởi nghĩa thất bại, hình tượng Bà Triệu vẫn sống mãi như một biểu tượng của ý chí quật cường, sẵn sàng đứng lên vì sự tồn vong dân tộc.
Tượng Vua Bà ngồi trên ngai ở đền thờ Bà Triệu, tỉnh Thanh Hóa. Ảnh: Quốc Lê.
Sau ngàn năm Bắc thuộc, sử Việt bước sang các triều đại phong kiến tự chủ. Giai đoạn này cũng có nhiều người phụ nữ để lại dấu ấn lịch sử bằng tài năng, trí tuệ và lòng tận trung. Có thể kể đến Nguyên phi Ỷ Lan, người phụ nữ nông dân bước lên ngôi vị cao quý, là minh chứng cho tầm ảnh hưởng và năng lực lãnh đạo của phụ nữ Việt Nam thời Lý. Trong những năm vua Lý Thánh Tông thân chinh ra trận, bà đã thay chồng trị quốc, đưa đất nước vào thời kỳ hưng thịnh. Đền triều Trần, Công chúa Huyền Trân là hiện thân của sự hi sinh thầm lặng khi chấp nhận bị gả sang Chiêm Thành để đổi lấy hai châu Ô, Lý – mở rộng lãnh thổ của đất nước về phía Nam.
Cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, thể chế phong kiến suy vong, đất nước bị thực dân Pháp đô hộ. Trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, hàng ngàn phụ nữ Việt Nam đã góp công, góp sức trên mọi mặt trận. Trong số đó, Nguyễn Thị Minh Khai, người chiến sĩ cách mạng kiên trung, đã trở thành một tên tuổi huyền thoại. Những câu thơ nêu cao phẩm chất, khí tiết của người chiến sĩ Cộng sản mà nhà nữ cách mạng dùng máu viết lên tường xà lim của chế độ thực dân đã truyền cảm hứng cho hàng vạn phụ nữ tham gia kháng chiến, gắn cuộc đời mình với lý tưởng độc lập, tự do.
Sau chiến thắng Điện Biên Phủ chấn động địa cầu năm 1954, quân Pháp cuốn gói khỏi mảnh đất hình chữ S, nhưng đế quốc Mỹ đã nhanh chóng thế chân. Cả nước bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ trường kỳ. Gương mặt phụ nữ nổi bật của giai đoạn lịch sử đặc biệt này là Nguyễn Thị Định. Bà là người sáng lập phong trào “Đội quân tóc dài” ở miền Nam, một biểu tượng của trí tuệ và lòng dũng cảm của phụ nữ Việt trong chiến tranh. Mặt trận ngoại giao của cuộc kháng chiến chống Mỹ đóng góp một tên tuổi phụ nữ lỗi lạc khác, đó là Nguyễn Thị Bình. Bà được cả thế giới biết đến và nể phục khi giữ cương vị Trưởng phái đoàn Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, rồi Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tham gia Hội nghị bốn bên về hoà bình cho Việt Nam tại Paris trong giai đoạn 1968–1973. Bà là một trong những người đại diện các bên ký hiệp định Paris năm 1973 và là người phụ nữ duy nhất đặt bút ký vào Hiệp định.
Khu lưu niệm Nguyễn Thị Định ở tỉnh Vĩnh Long. Ảnh: Quốc Lê.
Sau ngày 30/4/1975 lịch sử, non sông thu về một mối. Trong kỷ nguyên hòa bình những người phụ nữ Việt Nam vẫn tiếp tục khẳng định vai trò của mình trong xây dựng và phát triển xã hội. Những tấm gương như Giáo sư Trần Thanh Vân, doanh nhân Thái Hương, nhà giáo Nguyễn Thị Oanh hay nhà văn Nguyễn Thị Thu Huệ cho thấy phụ nữ Việt Nam không chỉ kiên cường trong thời chiến mà còn giỏi sáng tạo, lãnh đạo và cống hiến trong thời bình. Họ là minh chứng sống động cho lời khẳng định rằng phụ nữ Việt Nam luôn là trụ cột vững chắc của gia đình và xã hội, vừa giữ gìn truyền thống, vừa mở ra những chân trời mới.
Từ Hai Bà Trưng cưỡi voi ra trận đến người phụ nữ Việt Nam hiện đại đang miệt mài trong phòng thí nghiệm, trên cánh đồng, trong giảng đường hay giữa thương trường, tất cả đều góp phần làm nên bức tranh rực rỡ của lịch sử dân tộc. Nhân ngày Phụ nữ Việt Nam 20/10, chúng ta không chỉ tri ân những người phụ nữ đã đi vào sử sách mà còn tôn vinh hàng triệu người phụ nữ đang lặng lẽ viết tiếp trang sử mới của dân tộc bằng nghị lực và tài năng của mình. Họ là niềm tự hào, là linh hồn của Việt Nam – một dân tộc mà sức mạnh luôn được nuôi dưỡng bằng tình yêu và lòng dũng cảm của những người phụ nữ.
