Cả người Neanderthal và Homo sapiens đều có nguồn gốc từ Homo erectus và được xếp liền kề nhau về mặt tiến hóa. Theo quan điểm chính thống trong giới học thuật, người Homo sapiens hiện đại đều đến từ Châu Phi, họ đã ra khỏi Châu Phi để mở rộng môi trường sinh sống và giết hại những loài người bản địa ở các vùng khác trước khi chinh phục toàn bộ Trái Đất. Đối thủ đầu tiên mà tổ tiên chúng ta gặp phải khi họ rời Châu Phi là người Neanderthal, những kẻ thống trị Châu Âu và Tây Á.

Theo sơ đồ tiến hóa của loài người, chúng ta có xu hương tiến hóa với bộ não ngày càng lớn hơn và thông minh hơn. Tuy nhiên những nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng não của người Neanderthal lớn hơn người Homo sapiens. Vì vậy, câu hỏi được đặt ra, làm thế nào mà người Homo sapiens có bộ não nhỏ hơn lại có thể đánh bại người Neanderthal có bộ não lớn hơn?

Sự khác biệt về thế hệ công nghệ

Các phát hiện khảo cổ học cho thấy mặc dù người Neanderthal có bộ não lớn hơn người Homo sapiens, nhưng công nghệ chế tạo công cụ bằng đá của họ không ưu việt bằng người Homo sapiens. Khi họ gặp nhau, người Neanderthal chỉ có thể sản xuất giáo đá và dao rựa để chiến đấu tay đôi, trong khi người Homo sapiens đã có thể sản xuất vũ khí cho các cuộc tấn công tầm xa, chẳng hạn như ném lao. Do đó, mặc dù người Nepal mạnh hơn Homo sapiens về thể chất, và chiến đấu bằng tay không tốt hơn người Homo sapiens, nhưng họ không phải là đối thủ của Homo sapiens trong các cuộc chiến tranh bằng vũ khí giữa các bộ tộc.

Hài cốt của một người đàn ông Neanderthal từ 40 đến 50 tuổi được tìm thấy ở Iraq đã tử thương do bị một mũi lao đâm vào xương sườn. Tuổi của bộ xương cách đây 50.000 đến 75.000 năm, thời đó người Neanderthal vẫn chưa có vũ khí như vậy nhưng người Homo sapiens đã có, nên kẻ sát nhân phải là người Homo sapiens. Vào thời điểm này, người Homo sapiens vừa rời Châu Phi và đang cạnh tranh với người Neanderthal ở Trung Đông ngày nay.

Và 36.000 năm trước, một hài cốt khác của người Neanderthal được tìm thấy ở Pháp, nguyên nhân cái chết là do bị ném ngọn giáo trúng đầu, và kẻ sát nhân rõ ràng là người Homo sapiens. Vào thời điểm đó, Homo sapiens đã đẩy tiền tuyến của cuộc chiến sang Tây Âu, quê hương của người Neanderthal, và sự diệt vong của người Nepal cũng sắp xảy ra.

Không chỉ về vũ khí, Homo sapiens đã cho thấy công nghệ đi trước người Neanderthal về nhiều mặt. Ví dụ, các công cụ quần áo thường được tìm thấy ở các địa điểm của Người Homo sapiens, nhưng không bao giờ được tìm thấy ở các địa điểm của Người Neanderthal, cho thấy rằng Người Homo sapiens đã mặc quần áo, trong khi Người Neanderthal lúc đó vẫn chỉ mặc da động vật. Ngoài ra, người Homo sapiens đã có thể xây nhà, trong khi người Neanderthal cùng thời chỉ có thể sử dụng các hang động tự nhiên.

Lợi thế về nhân khẩu học và xã hội

Tại sao người Neanderthal có bộ não lớn hơn, nhưng công nghệ của họ lại đi sau người Homo sapiens một cách đáng kể? Điều này là do công nghệ mà tất cả mọi người làm chủ không chủ yếu được phát minh ra bởi sự khéo léo bẩm sinh của họ, mà là sản phẩm của quá trình học hỏi mà có được. Vì vậy, mạng xã hội có vị trí đặc biệt quan trọng.

Các phát hiện khảo cổ học cho thấy người Neanderthal phần lớn sống trong các bộ lạc nhỏ và thưa thớt, trong khi các bộ lạc Homo sapiens cùng thời lại có quy mô lớn và phân bố dày đặc. Người Homo sapiens đã phát triển các mạng xã hội phức tạp, trong khi người Neanderthal thì không.

Do đó, người Homo sapiens có thể làm chủ nhiều công nghệ tốt hơn và truyền dạy cho thế hệ sau, đồng thời công nghệ mới có thể được truyền bá nhanh hơn và rộng rãi hơn. Với sự trợ giúp của mạng xã hội.

Đã thế, khi hai chủng tộc đối đầu nhau, ưu thế quân số và kỹ thuật đều nghiêng về Homo sapiens, và việc những người Neanderthal thất bại không có gì ngạc nhiên.

Môi trường có thể là yếu tố quyết định

Tại sao người Neanderthal lại tụt hậu so với người Homo sapiens về sự phát triển xã hội? Một số chuyên gia đã tìm ra lý do từ khía cạnh sinh lý. Nó chỉ ra rằng mặc dù bộ não của người Neanderthal lớn hơn, nhưng không gian chịu trách nhiệm cho tư duy trừu tượng và biểu đạt ngôn ngữ nhỏ hơn của người Homo sapiens, vì vậy các thuộc tính xã hội của họ không tốt bằng người Homo sapiens. Các tác phẩm nghệ thuật và tranh khắc đá thường được tìm thấy ở các di chỉ của người Homo sapiens, nhưng chúng rất hiếm ở các di chỉ của người Neanderthal, và các công cụ bằng đá của người Neanderthal chủ yếu còn thô sơ hơn người Homo sapiens rất nhiều.

Tuy nhiên, với những nghiên cứu và phân tích gần đây lại cho thấy rằng nguyên nhân thất bại của người Neanderthal chủ yếu được gây ra bởi các lý do môi trường. Người Neanderthal sống ở phía bắc, nơi có môi trường tương đối khắc nghiệt (đặc biệt là khi nhiệt độ trong kỷ Pleistocen thấp hơn bây giờ), năng suất săn bắn của họ tương đối thấp, và điều kiện sống của họ không thể so sánh với thảo nguyên Châu Phi. Do đó, mật độ dân số của Homo sapiens cao hơn, và dễ dàng hình thành các bộ lạc lớn.

Cuộc đối đầu giữa người Homo sapiens và người Neanderthal không phải diễn ra một lần mà đã xảy ra hai lần. Trong thời kỳ xen kẽ Imia khoảng 130.000 năm trước, người Homo sapiens lần đầu tiên bước ra khỏi Châu Phi, lần này họ đi theo "con đường phía bắc", từ Châu Phi đến Trung Đông, và sau đó đến Đông Á.

Cùng lúc đó, người Neanderthal tham gia một cuộc "thám hiểm phương Đông" họ đã chinh phục Tây Á và Trung Á. "Đội quân viễn chinh phương Bắc" của người Homo sapiens và "quân đội viễn chinh phương Đông" của người Neanderthal đã chiến đấu ở Trung Đông. Kết quả là người Neanderthal đã chiến thắng. Những người Homo sapiens này đều đã phải bỏ mạng hoặc quay trở lại Châu Phi muộn nhất là 80.000 năm trước.

Kể từ thời kỳ băng hà cuối cùng cách đây 70.000 năm, người Homo sapiens lại rời Châu Phi, lần này họ đã thực hiện "con đường phía nam", lần đầu tiên chinh phục các khu vực ven biển phía nam của Châu Á và tiến vào Australia. Khoảng 60.000 năm trước, nhóm người Homo sapiens này bắt đầu tiến theo hướng Trung Đông và Châu Âu, và lại cạnh tranh với người Neanderthal. Lần này, người Neanderthal rút lui dần dần và cuối cùng bị trục xuất hoàn toàn.

Tại sao người Neanderthal giành chiến thắng đầu tiên và sau đó thua cuộc trước Homo sapiens? Tiến bộ công nghệ của người Homo sapiens đã vượt qua tiến bộ của người Neanderthal trong thời gian đình chiến, đó có thể là một lý do quan trọng. Nhưng các yếu tố môi trường có thể đã đóng một vai trò rất quan trọng. Thời kỳ băng hà cuối cùng cực kỳ khô hạn, và hầu hết thế giới đã được biến đổi thành một môi trường sống mở như môi trường sống của Homo sapiens - thảo nguyên Châu Phi.

Lần này, Homo sapiens thực sự dễ dàng đánh bại người Neanderthal. Đến 45.000 năm trước, người Homo sapiens đã hoàn toàn chinh phục Trung Đông và bắt đầu tấn công Châu Âu, sau hơn 5.000 năm thì người Neanderthal đã biến mất khỏi Trái Đất.  

Cũng giống như câu hỏi con gà có trước hay quả trứng có trước. Câu hỏi giấc ngủ có trước hay bộ não có trước khiến các nhà khoa học phải đau đầu tìm ra câu trả lời. Một câu hỏi nghe có vẻ khá kỳ quặc nhưng có khi bào bạn tự hỏi liệu giấc ngủ có trước khi loài vật được hình thành hay sau khi có bộ não thì động vật mới biết ngủ ?

Mới đây, các nhà khoa học cho rằng họ đã tìm ra được câu trả lời cho câu hỏi hóc búa này. Dựa trên một nghiên cứu về các loại sinh vật sống nguyên thủy dưới nước được gọi là Hydra Vulgaris, các nhà khoa học cuối cùng cũng đã có được câu trả lời về việc giấc ngủ có trước hay bộ não có trước.

Nghiên cứu mới đây nhất lý giải việc làm thế nào để những sinh vật nhỏ bé có thể đi vào trạng thái gần như giống giấc ngủ mặc dù chúng không hề có não. Điều này giúp chúng ta có thể hiểu thêm nhiều điều thú vị về cách các loài động vật phát triển nhu cầu và khả năng ngủ của chúng. Chưa dừng lại ở đó, các nhà khoa học còn phát hiện ra một số các loại chất hóa học gây buồn ngủ ở con người là cùng một loại tác động lên những loài Hydra Vulgaris. Điều này cho chúng ta thấy mối liên quan sinh học về giấc ngủ giữa các loài bất chấp chúng có sự khác biệt rất lớn.

"Hiện nay chúng tôi đã có bằng chứng cho thấy rằng động vật có nhu cầu ngủ trước khi có não. Kết hợp với những nghiên cứu trước đây trên loài sứa, chúng tôi có thể khẳng định rằng sự tiến hóa của giấc ngủ là độc lập với sự tiến hóa của não bộ", nhà sinh vật học Taichi Itoh làm việc tại Đại học Kyushu, Nhật Bản cho biết.

Nghiên cứu trước đây trên loài sứa là một trong những nghiên cứu cho thấy các loài vật có thể ngủ mà không cần não bộ. Tuy nhiên, loài sứa vẫn có cấu trúc và sắp xếp các dây thần kinh cao cấp hơn so với các loài thuộc Hydra Vulgaris. Sử dụng một hệ thống camera theo dõi chuyển động và đèn flash làm đồng hồ báo thức, các nhà khoa học phát hiện thấy những sinh vật nhỏ bé này đi vào chu kỳ ngủ trung bình khoảng 4 giờ một lần. Có vẻ những sinh vật này còn thích ngủ hơn cả loài người chúng ta.

Khi cho những con Hydra Vulgaris tiếp xúc với chất melatonin và chất ức chế thần kinh GABA khiến chúng ngủ nhiều hơn bình thường. Ngược lại, khi cho chúng tiếp xúc với dopamine (chất khiến cho con người tỉnh táo) thì những con Hydra Vulgaris này cũng sẽ hoạt động lâu hơn bình thường. Đây chính là dữ liệu dể các nhà khoa học tin rằng giấc ngủ đã tồn tại trước khi nào bộ của các loài vật hình thành. Tuy nhiên, các nhà khoa học không rõ liệu mạng lưới thần kinh vô tổ chức bên trong những con Hydra Vulgaris này có thực sự đóng vai trò gì trong giấc ngủ hay không.

Nhà sinh vật học Taichi Itoh cho biết :" Một số cơ chế ngủ không thay đổi nhưng một số cơ chế ngủ lại tiến hóa trong quá trình tiến hóa của não bộ. Thêm một điều thú vị mà các nhà khoa học tìm thấy trên những con Hydra Vulgaris là chúng cũng có cơ chế ngủ bù giống với con người. Nếu chúng bị làm thức giấc trong một khoảng thời gian dài, thì giấc ngủ sau đó của chúng cũng sẽ lâu hơn bình thường. Sự thiếu ngủ trên những con Hydra Vulgaris cũng khiến cho quá trình phát triển của chúng bị chậm lại.

Tất nhiên, giấc ngủ của con người vẫn rất khác biệt so với giấc ngủ của Hydra Vulgaris. Con người chúng ta khi ngủ còn có thể rơi vào trạng thái mơ và còn rất nhiều bí ẩn khác về giấc ngủ mà các nhà khoa học vẫn chưa có lời giải đáp.