Quan sát của Báo Tri thức và Cuộc sống cho thấy, mấu chốt dẫn đến hiện tượng Công ty TNHH Thực phẩm Khôi Nguyên trúng thầu tuyệt đối 100% với tỷ lệ tiết kiệm gần như bằng 0 nằm ở việc áp dụng đồng loạt hình thức "Lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt". Việc soi chiếu quy định pháp luật và lắng nghe ý kiến chuyên gia là cần thiết để có cái nhìn toàn diện về vấn đề này.

Cơ sở pháp lý cho việc lựa chọn nhà thầu "đặc biệt"

Như đã phản ánh, toàn bộ 23 gói thầu mà Công ty Thực phẩm Khôi Nguyên trúng trong năm 2025 đều được các trường mầm non tại TP.HCM áp dụng hình thức "Lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt".

Đối chiếu với các quy định hiện hành, Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 và các văn bản hướng dẫn đã có những điều khoản cụ thể cho hình thức này.

Cụ thể, tại Nghị định số 214/2025/NĐ-CP quy định chi tiết Luật Đấu thầu về lựa chọn nhà thầu, Điều 84 quy định về các gói thầu áp dụng hình thức lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt. Tại điểm n, khoản 4, Điều 84 nêu rõ: "Gói thầu cung cấp suất ăn, bữa ăn học đường hoặc mua thực phẩm, nguyên liệu, nhiên liệu đầu vào để thực hiện việc cung cấp suất ăn, bữa ăn học đường cho học sinh bán trú, nội trú tại cơ sở giáo dục công lập..." thuộc trường hợp này.

Như vậy, việc các trường mầm non công lập áp dụng hình thức này để lựa chọn nhà thầu cung cấp thực phẩm là có đầy đủ cơ sở pháp lý theo quy định hiện hành.

Quy trình lựa chọn nhà thầu cho trường hợp này được quy định tại Điều 85 của Nghị định 214/2025/NĐ-CP. Theo đó, quy trình được rút gọn đáng kể. Chủ đầu tư sau khi lập, phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu có thể tiến hành "Thương thảo, hoàn thiện hợp đồng với nhà thầu được xác định có đủ năng lực, kinh nghiệm" (điểm b, khoản 1, Điều 85), sau đó phê duyệt kết quả và ký kết hợp đồng.

Quy định này nhằm tạo sự linh hoạt, giảm bớt thủ tục hành chính cho các cơ sở giáo dục. Tuy nhiên, việc áp dụng trên thực tế tại TP.HCM, qua trường hợp của Công ty Khôi Nguyên, đã bộc lộ những bất cập về tính cạnh tranh và hiệu quả kinh tế.

Luật sư Nguyễn Văn Lập: "Áp dụng pháp luật cần đảm bảo tinh thần của Luật"

Trao đổi với Báo Tri thức và Cuộc sống về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Văn Lập, Đoàn Luật sư TP.HCM, phân tích:

"Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15, dù đã được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15, vẫn luôn giữ vững mục tiêu cao nhất là đảm bảo cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Mọi quy định chi tiết, bao gồm cả Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC, đều phải hướng tới mục tiêu này.

Quy định về trường hợp đặc biệt tại Điều 84, 85 Nghị định 214 là cần thiết để đáp ứng tính đặc thù của các gói thầu như suất ăn học đường. Tuy nhiên, việc áp dụng pháp luật không thể chỉ dựa vào câu chữ một cách máy móc mà cần phải xem xét cả tinh thần của luật.

Nếu việc áp dụng quy định 'trường hợp đặc biệt' dẫn đến hệ quả là một nhà thầu duy nhất 'thống lĩnh' thị trường, trúng thầu 100% các gói tham gia, và quan trọng hơn là không mang lại hiệu quả về mặt chi phí (tỷ lệ tiết kiệm bằng 0 ở hàng loạt gói thầu), thì rõ ràng mục tiêu về cạnh tranh và hiệu quả kinh tế đã không đạt được. Pháp luật tạo ra một cơ chế linh hoạt không đồng nghĩa với việc cho phép bỏ qua các nguyên tắc cơ bản. Các cơ quan quản lý cần xem xét lại tính phù hợp trong cách thức triển khai của các chủ đầu tư để đảm bảo rằng 'lối đi riêng' này không trở thành kẽ hở làm thất thoát nguồn lực."

Chuyên gia Đỗ Phạm Giang: Cần giải pháp tăng tính cạnh tranh và chuyên nghiệp

Dưới góc nhìn của một chuyên gia về quy trình đấu thầu, ông Đỗ Phạm Giang phân tích sâu hơn về tính thực tiễn khi áp dụng Điều 84, 85 của Nghị định 214/2025/NĐ-CP:

"Việc cho phép các trường học áp dụng lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt là một chính sách có tính thực tiễn cao. Các trường học thường không có bộ máy chuyên trách về đấu thầu, việc tổ chức đấu thầu rộng rãi phức tạp có thể gây khó khăn. Quy trình rút gọn giúp họ nhanh chóng chọn được nhà cung cấp.

Thế nhưng, vấn đề nằm ở khâu xác định 'nhà thầu có đủ năng lực, kinh nghiệm'. Nếu việc xác định này chỉ mang tính hình thức, hoặc chỉ hướng đến một nhà thầu 'quen mặt', thì mục tiêu cạnh tranh sẽ thất bại. Hiện tượng giá trúng thầu bằng giá gói thầu phản ánh sự yếu kém trong khâu xây dựng dự toán hoặc sự thiếu minh bạch trong quá trình thương thảo.

Để khắc phục tình trạng này và đảm bảo mục tiêu của Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 và các văn bản hướng dẫn như Nghị định 214/2025/NĐ-CP, cần có những giải pháp tổ chức đấu thầu chuyên nghiệp hơn. Một trong những giải pháp hiệu quả là tổ chức đấu thầu rộng rãi tập trung cho cả một cụm trường hoặc toàn địa bàn. Điều này không chỉ giảm gánh nặng hành chính cho từng trường, mà còn tạo ra các gói thầu có quy mô đủ lớn, hấp dẫn nhiều nhà thầu uy tín tham gia, từ đó tăng cường sự cạnh tranh thực chất về giá cả và chất lượng. Mục tiêu cuối cùng là đảm bảo bữa ăn của học sinh không chỉ an toàn mà còn được cung cấp với chi phí tối ưu nhất."

Rõ ràng, câu chuyện về hành trình trúng thầu "bách phát bách trúng" của Công ty Thực phẩm Khôi Nguyên là một ví dụ điển hình cho thấy sự cần thiết phải cân bằng giữa việc tạo thuận lợi trong thủ tục hành chính và việc đảm bảo các nguyên tắc cốt lõi của đấu thầu. Việc hoàn thiện cơ chế giám sát và đổi mới phương thức tổ chức lựa chọn nhà thầu là yêu cầu cấp thiết để đảm bảo nguồn vốn được sử dụng một cách minh bạch và hiệu quả nhất.