Văn hóa truyền thống cho rằng vận mệnh của con người là đã được Thượng Thiên an bài từ trước. Bởi vậy, con người phải kính Trời biết mệnh, chỉ có tích đức thủ đức mới có thể có phúc báo. Nhắc tới Lữ Mông Chính, chắc hẳn rất nhiều người đã nghe qua tên của ông. Ông là danh thần thời Bắc Tống, là một người độ lượng, hiền hậu, thật thà chất phác. Mỗi khi gặp chuyện sai trái, ông đều dám lên tiếng với thái độ khiêm tốn, khoan dung.
Lữ Mông Chính từ nhỏ đã mồ côi cha mẹ, sống cuộc sống lưu lạc, ăn xin. Ông còn bị người người xa lánh và khinh bỉ. Nhưng Lữ Mông Chính là người thông minh, lương thiện. Dù sống trong hoàn cảnh khốn khổ ấy nhưng ông chưa từng buông tha mục đích theo đuổi của mình. Ông dành rất nhiều thời gian để đọc sách, kinh thư cổ.
Một lần, Lữ Mông Chính đến một ngôi chùa cổ xin ăn và xin ngủ nhờ. Hơn nữa, ông còn mong muốn được ở lại chùa đọc sách học tập. Nhưng chỉ một thời gian sau, một số hòa thượng trong chùa sinh lòng ghét bỏ ông.
Trước đây, họ thường gõ chuông trước, ăn cơm sau, nhưng hiện tại họ bắt đầu ăn cơm trước và gõ chuông sau khiến Lữ Mông Chính mỗi lần đến ăn đều không còn thứ gì. Cứ như vậy, ông thường xuyên nhịn đói học tập đọc sách.
Về sau, Lữ Mông Chính thi đỗ trạng nguyên, làm quan lớn trong triều ình. Địa vị của ông khi ấy chỉ ở dưới một người, đứng trên vạn người. Lúc này, ông viết ra và lưu truyền cuốn thiên cổ “Lữ Mông Chính châm ngôn”. Ông làm Tể tướng suốt 3 đời vua. Người đời ca ngợi ông tài đức nhưng ông lại cho rằng hết thảy những gì ông có được đều là do Thiên thượng an bài.
Ông từng làm một bài văn vần tên là “Phá diêu phú” trong đó đưa ra rất nhiều ví dụ về những câu chuyện nổi tiếng trong lịch sử, lấy đó để khuyên người đời. Ông nói rằng, hết thảy mọi sự trong thế gian này đều do Thiên thượng nắm trong tay, người ta cần phải hiểu Thiên mệnh, bất cứ việc gì cũng nên thuận theo tự nhiên, còn những việc cướp đoạt và tranh đấu vô nghĩa kia chẳng thể nào thay đổi được điều gì.
Ông cũng lấy thiên văn chương ấy để giảng dạy cho Thái tử. Thời niên thiếu, Thái tử vô cùng kiêu ngạo không coi ai ra gì, nhưng sau khi xem xong tự nhiên thay đổi thái độ, trở nên khiêm tốn hơn rất nhiều.
 |
| Ảnh minh họa: Nguồn qua kknews. |
Trong “Phá diêu phú”, Lữ Mông Chính viết: Trời có mưa gió bất trắc khó lường, con người có những chuyện họa phúc bất ngờ. Con rết có trăm chân nhưng chạy không kịp con rắn. Gà trống có đôi cánh, nhưng bay không hơn gì con vịt. Con ngựa đi ngàn dặm đường, nhưng không có người cưỡi thì chẳng thể tự đi đến được. Người ta dù có chí khí ngút trời, nhưng vận số chưa đến thì cũng không làm nổi việc gì.
Có câu nói rằng: Con người sống ở thế gian, nếu được giàu sang phú quý cũng không thể phóng túng dâm đãng, dù nghèo khổ cũng không thể thay đổi chí hướng. Dù văn chương nổi tiếng hơn người, Khổng Tử cũng có lần bần cùng khốn khổ ở nước Trần. Dù võ lược siêu quần, Thái Công Khương Tử Nha cũng có lúc phải câu cá chờ thời ở sông Vị. Nhan Uyên nào phải là người hung ác, nhưng cũng chết sớm. Kẻ cướp đâu phải là người lương thiện, mà lại sống lâu?
Vua Nghiêu là một vị Thánh vương sáng suốt, lại sinh ra đứa con không ra gì. Cổ Tẩu (cha của Vua Thuấn) là kẻ ngu muội và ngoan cố nhưng lại sinh ra người con rất hiếu thảo. Trương Lương vốn là thường dân áo vải, nhưng gặp được Tiêu Hà mà trở thành quan huyện. Yến Tử, thân hình cao chưa đầy 5 thước mà được phong làm Tể Tướng nước Tề. Khổng Minh sống trong túp lều tranh, mà có thể làm Quân sư cho nhà Thục Hán.
Sở Vương tuy hùng mạnh, nhưng cuối cùng phải tự vẫn ở sông Ô giang. Hán Vương tuy yếu thế, mà lại có được giang sơn vạn dặm. Lý Quảng có oai phong bắn được hổ dữ, nhưng đến già vẫn không được phong tước. Phùng Đường có tài cưỡi rồng, mà suốt đời không có cơ hội. Hàn Tín khi chưa gặp thời, nghèo đến độ thường ngày không có đủ ba bữa cơm ăn, nhưng khi vận may đến, thì lưng đeo ngọc ấn dài 3 thước, một khi số mạng suy sụp thì cũng phải chết vào tay một người phụ nữ.
Có người trước nghèo khổ rồi sau lại giàu có, có người lúc còn trẻ yếu đuối mà về già lại khỏe mạnh. Có người bụng đầy văn chương, đến già cũng không thi đỗ, có người tài nghệ và học vấn nông cạn nhưng lại thi đỗ từ lúc còn thiếu niên. Cung nữ trong hoàng cung, gặp vận không may thì cũng thành kỹ nữ và hầu thiếp, gái lầu xanh gặp thời thế lại trở thành phu nhân quý phái. Mỹ nữ lại lấy người ngu xuẩn làm chồng, khôi ngô tuấn tú lại lấy người thô xấu làm vợ.
Rồng chưa gặp thời, cũng lặn cùng đám cá đám rùa, người quân tử khi thất thế cũng phải chắp tay dưới kẻ tiểu nhân. Khi nghèo khó áo quần rách nát, vẫn phải bảo tồn tác phong nghi lễ, khi gặp phải chuyện buồn, vẫn phải giữ cho tâm bình tĩnh. Thời thế chưa đến, chỉ nên an phận nghèo, nếu tâm chân thành không lừa dối, tất nhiên sẽ có ngày được mở mày mở mặt. Người quân tử ban đầu nghèo khổ, nhưng vẫn có cốt cách phong thái trời cho, kẻ tiểu nhân bất chợt giàu sang, thì vẫn cứ là người thấp kém.
Trời chưa gặp thời, thì mặt Trời mặt trăng không tỏa sáng, Đất chưa gặp thời, thì cây cỏ không sinh sôi. Nước không gặp thời, thì sóng gió sẽ nổi lên. Con người không gặp thời thì vận may không đến. Phúc và lộc của con người, trong số mạng đã được an bài định sẵn, giàu sang phú quý có ai mà chẳng muốn? Người ta nếu không theo căn cơ Bát tự, có thể nào làm quan làm tướng được không?
Về bản thân mình, ông cũng viết: Trước kia ta cư ngụ ở Lạc Dương, xin ăn của các nhà sư, tối ngủ trong một hốc đá đục bên sườn núi, quần áo không đủ che thân, thức ăn không đủ no lòng, người trên thì khinh ghét, kẻ dưới thì chán ngán.
Đời sống của ta bần tiện, chẳng phải vì ta không tốt. Bây giờ ta ở chốn triều đình, làm quan đến cực phẩm, ở địa vị Tam Công, địa vị chỉ khom lưng dưới một người mà đứng trên cả ngàn vạn người, có quyền quất roi phạt trăm quan, có quyền chém kẻ nào không tốt.
Quần áo có gấm vóc ngàn rương, thức ăn hàng trăm món ngon vật lạ, hễ ra ngoài là có tráng sĩ cầm côn bảo vệ, khi về nhà là có giai nhân hầu rượu, người trên yêu mến ta, kẻ dưới ủng hộ ta. Đời sống của ta phú quý, chẳng phải vì tài năng của ta, mà đó là thời của ta! Cũng là vận của ta! Cũng là Mệnh của ta!
Bởi vậy, con người sống trên thế gian, phú quý không thể dùng đến tận cùng, bần tiện không thể tự lừa dối bản thân, bởi vì Trời Đất tuần hoàn, xoay vần mãi mãi!