Mai Thúc Loan là vị vua người Việt thời Bắc thuộc, anh hùng dân tộc, người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống lại sự chiếm đóng của nhà Đường ở Việt Nam vào đầu thế kỉ thứ 8.
Theo sách "Việt điện U linh", Mai Thúc Loan sinh vào khoảng cuối thế kỷ thứ 7, tại thôn Ngọc Trừng, Hoan Châu, nay thuộc huyện Nam Đàn, Nghệ An. Năm ông 10 tuổi mẹ vào rừng kiếm củi, bị hổ vồ. Mai Thúc Loan đã tập hợp dân làng, tìm giết hổ dữ báo thù cho mẹ. Ít lâu sau bố cũng qua đời, ông được người bạn của bố là Đinh Thế đem nuôi, sau gả con gái là Ngọc Tô cho. Sinh thời Mai Thúc Loan vốn rất khỏe mạnh, giỏi đô vật, học rất giỏi và có chí lớn.
 |
| Mai Thúc Loan là vị vua đầu tiên của nước ta xưng đế |
Theo các nhà sử học, khoảng năm 713, Mai Thúc Loan lãnh đạo nhân dân ở Nam Đàn, Nghệ An, nổi dậy chống lại nhà Đường đô hộ. Khi quân Đường bị đuổi về nước, ông gây dựng nền độc lập, xây dựng kinh đô Vạn An ở xã Vân Diên, thị trấn Nam Đàn, Nghệ An hiện nay.
Năm Giáp Dần (714), Mai Hắc Đế tiến binh đánh thành Tống Bình (Hà Nội ngày nay). Thái thú nhà Đường là Quang Sở Khách cùng đám thuộc hạ không chống cự được, phải bỏ thành chạy về nước. Sau đó, để đàn áp khởi nghĩa của Mai Thúc Loan, nhà Đường cử Dương Tư Húc và Quang Sở Khách mang 100.000 quân sang đàn áp cuộc khởi nghĩa. Sau nhiều trận huyết chiến, kinh đô Vạn An thất thủ, Mai Thúc Loan rút quân vào rừng rồi ốm chết.
Sau khi Mai Thúc Loan qua đời, con trai Mai Thúc Huy tiếp tục sự nghiệp của cha, lấy hiệu là Mai Thiếu Đế. Sau khi Mai Thiếu Đế tử trận, con thứ 3 của Mai Thúc Loan là Mai Kỳ Sơn lên ngôi vua ở An Hải, huyện An Lão, Hải Phòng, tiếp tục lãnh đạo cuộc chiến chống giặc Đường ở miền Bắc. Do có mái tóc bạc bẩm sinh, ông được nhân dân gọi là Bạch Đầu Đế (Hoàng đế đầu bạc). Về sau, ông bị trúng tên độc chết (có nguồn ghi tự tử).
“Đường đi cống vải từ đây dứt
Dân nước đời đời hưởng phúc chung”.
Đó là 2 câu trong bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật được ghi ở đền thờ Mai Thúc Loan (Nam Đàn, Nghệ An). Tương truyền, cuộc khởi nghĩa của Mai Thúc Loan bắt nguồn từ sự tích nhà Đường bắt nhân dân ta gánh quả vải sang cống.