Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, những dấu hiệu bất thường trong hoạt động đấu thầu tại các dự án mua sắm thiết bị giáo dục ở Huế, đặc biệt là sự thống trị của Công ty TNHH Hitec với tỷ lệ trúng thầu cao, tỷ lệ tiết kiệm thấp và hiện tượng thiếu cạnh tranh, cần được xem xét một cách cẩn trọng dưới lăng kính của hệ thống pháp luật hiện hành.

Đối chiếu với các quy định mới nhất của pháp luật

Hệ thống pháp luật về đấu thầu tại Việt Nam liên tục được cập nhật để phù hợp với thực tiễn và các cam kết quốc tế. Hiện nay, hoạt động đấu thầu được điều chỉnh bởi Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15, được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15. Cùng với đó là các văn bản hướng dẫn chi tiết như Nghị định 214/2025/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Đấu thầu về lựa chọn nhà thầu, và Thông tư 79/2025/TT-BTC hướng dẫn về các vấn đề tài chính trong đấu thầu.

Các quy định mới này tập trung vào việc tăng cường tính công khai, minh bạch, đẩy mạnh đấu thầu qua mạng và siết chặt quản lý để phòng chống các hành vi vi phạm.

Một trong những điểm mới quan trọng là việc Luật Đấu thầu 2023 đã hoàn thiện quy định về các hành vi bị cấm tại Điều 16. Các hành vi như thông thầu (dàn xếp, thỏa thuận để một hoặc các bên trúng thầu), gian lận (cung cấp thông tin không trung thực), cản trở, và không bảo đảm công bằng, minh bạch đều bị nghiêm cấm và có chế tài xử lý nghiêm khắc.

Khi đối chiếu với thực trạng các gói thầu mà Công ty TNHH Hitec tham gia, đặc biệt là hiện tượng liên tục là nhà thầu duy nhất tham dự và mối quan hệ khăng khít với các đơn vị tư vấn mời thầu, các cơ quan chức năng cần vào cuộc để làm rõ liệu có dấu hiệu của các hành vi bị cấm hay không.

Góc nhìn từ chuyên gia pháp lý: Rà soát hồ sơ mời thầu là then chốt

Trao đổi với phóng viên Báo Tri thức và Cuộc sống về vấn đề đảm bảo cạnh tranh trong đấu thầu theo quy định mới, Luật sư Nguyễn Thị Hương, Đoàn Luật sư TP.HCM, phân tích: "Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 và các văn bản sửa đổi, bổ sung đã có những quy định rất cụ thể nhằm chống lại việc cài cắm tiêu chí hạn chế cạnh tranh trong hồ sơ mời thầu. Đây được xác định là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng 'quân xanh, quân đỏ' hoặc đấu thầu hình thức."

Luật sư Hương nhấn mạnh vai trò của việc rà soát HSMT: "Khi một gói thầu liên tục chỉ có một nhà thầu tham gia, đặc biệt là các gói thầu mua sắm hàng hóa thông dụng, thì điều đầu tiên cần xem xét là HSMT. Theo quy định tại khoản 3 Điều 44 Luật Đấu thầu 2023, HSMT không được nêu bất cứ điều kiện nào nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng."

"Các dấu hiệu nhận biết HSMT hạn chế cạnh tranh bao gồm: yêu cầu kỹ thuật quá đặc thù hướng đến một nhãn hiệu cụ thể mà không có lý do chính đáng; yêu cầu về năng lực, kinh nghiệm quá cao so với quy mô, tính chất của gói thầu. Nếu phát hiện các dấu hiệu này, chủ đầu tư, bên mời thầu phải chịu trách nhiệm giải trình. Các cơ quan thanh tra, kiểm tra cần đối chiếu chặt chẽ với các quy định tại Nghị định 214/2025/NĐ-CP để xác định mức độ vi phạm và có biện pháp xử lý phù hợp."

Về mối quan hệ giữa nhà thầu và đơn vị tư vấn, Luật sư Hương cho rằng: "Luật quy định rõ về việc bảo đảm độc lập giữa các bên. Mặc dù luật không cấm việc một nhà thầu tham gia nhiều gói thầu do một đơn vị tư vấn mời, nhưng nếu tỷ lệ trúng thầu gần như tuyệt đối, điều này tạo ra nghi ngờ hợp lý về sự thông đồng hoặc thiếu khách quan. Đây là chỉ dấu quan trọng để cơ quan quản lý nhà nước tiến hành thanh tra chuyên sâu."

Chuyên gia đấu thầu: Tỷ lệ tiết kiệm thấp là biểu hiện của đấu thầu không hiệu quả

Dưới góc độ kinh tế, Chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang đưa ra những nhận định sắc bén về hiệu quả của các gói thầu có tỷ lệ tiết kiệm siêu thấp:

"Mục tiêu cuối cùng của đấu thầu sử dụng vốn nhà nước là hiệu quả kinh tế. Tỷ lệ tiết kiệm là một thước đo quan trọng. Khi các gói thầu, đặc biệt là mua sắm hàng hóa có tính cạnh tranh cao như thiết bị trường học, máy tính, bàn ghế... mà tỷ lệ tiết kiệm chỉ đạt dưới 1%, thậm chí là 0,2% - 0,3%, thì rõ ràng việc tổ chức đấu thầu đã không đạt được mục tiêu đề ra."

Ông Giang phân tích: "Tỷ lệ tiết kiệm thấp chủ yếu do mức độ cạnh tranh quá yếu. Trong trường hợp chỉ có một nhà thầu tham gia, họ không có áp lực phải giảm giá sâu để thắng thầu. Đây là biểu hiện rõ nhất của việc đấu thầu không hiệu quả, có nguy cơ gây lãng phí ngân sách nhà nước."

Về giải pháp, Chuyên gia Đỗ Phạm Giang nhấn mạnh vai trò của công nghệ và giám sát: "Luật Đấu thầu 2023 và các văn bản hướng dẫn như Thông tư 79/2025/TT-BTC đã đẩy mạnh việc áp dụng công nghệ thông tin, yêu cầu đấu thầu qua mạng đối với hầu hết các gói thầu từ năm 2025. Đây là giải pháp quan trọng để tăng cường tính công khai, minh bạch."

"Tuy nhiên, công nghệ chỉ là công cụ. Quan trọng nhất vẫn là con người thực thi. Cần phải nâng cao năng lực và đạo đức công vụ của các cán bộ làm công tác đấu thầu, đặc biệt là các đơn vị tư vấn. Đồng thời, công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước và sự giám sát của cộng đồng, báo chí cần được tăng cường. Chỉ khi phát hiện và xử lý nghiêm minh các vi phạm, chúng ta mới có thể tạo ra một môi trường đấu thầu thực sự lành mạnh."

Câu chuyện về hoạt động đấu thầu của Công ty TNHH Hitec tại Huế là một trường hợp điển hình cần được các cơ quan chức năng địa phương và trung ương quan tâm, làm rõ. Mục tiêu không phải là phủ nhận năng lực của doanh nghiệp, mà là để đảm bảo rằng sự thành công đó dựa trên nền tảng cạnh tranh công bằng, tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật.

Để thị trường mua sắm công, đặc biệt trong lĩnh vực quan trọng như giáo dục, thực sự phát huy hiệu quả, việc thực thi nghiêm túc Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 và các văn bản pháp luật liên quan là yêu cầu bắt buộc. Sự minh bạch, cạnh tranh không chỉ giúp tiết kiệm ngân sách mà còn đảm bảo chất lượng công trình, hàng hóa, dịch vụ, góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.