Vệt bài đã làm rõ bức tranh toàn cảnh về đấu thầu suất ăn học đường dưới lăng kính của các quy định pháp luật mới. Chúng ta đã xác định rằng việc áp dụng hình thức "Lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt" là có cơ sở pháp lý rõ ràng theo Điều 84 Nghị định 214/2025/NĐ-CP. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy sự kết hợp giữa cơ chế này và chiến lược "gộp thầu" đang dẫn đến một thị trường kém cạnh tranh và hiệu quả kinh tế chưa tối ưu.

Mục tiêu đặt ra là làm thế nào để vận dụng cơ chế pháp lý này một cách hiệu quả nhất, đảm bảo mục tiêu cốt lõi của Luật Đấu thầu 2023: Cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Thách thức từ quy trình tinh gọn theo Điều 85

Quy trình lựa chọn nhà thầu theo Điều 85 Nghị định 214/2025/NĐ-CP đặt trọng tâm vào việc Chủ đầu tư xác định năng lực nhà thầu và thương thảo hợp đồng. Đây vừa là thuận lợi, vừa là thách thức lớn.

Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TP.HCM) phân tích: "Cơ chế này đòi hỏi năng lực đánh giá và kỹ năng đàm phán rất cao từ phía Chủ đầu tư. Theo Điều 85, Khoản 1, Điểm b, việc xác định nhà thầu 'có đủ năng lực, kinh nghiệm' là then chốt. Nếu không có một bộ tiêu chí rõ ràng và không có cơ sở dữ liệu về giá thị trường để làm căn cứ thương thảo, việc lựa chọn có thể mang tính chủ quan và mức giá khó có thể cạnh tranh."

Theo Luật sư Hương, thách thức lớn nhất là làm sao chứng minh được tính hiệu quả kinh tế khi không có sự so sánh công khai giữa nhiều nhà thầu. "Trách nhiệm giải trình không chỉ nằm ở việc thực hiện đúng các bước theo Điều 85, mà còn ở việc chứng minh rằng sự lựa chọn đó mang lại lợi ích tốt nhất, đặc biệt khi sử dụng nguồn kinh phí đóng góp từ phụ huynh."

Chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang bổ sung: "Khi không có sự so sánh công khai, việc đảm bảo tính khách quan trong đánh giá năng lực và tính hiệu quả trong thương thảo giá là một thách thức. Điều này đòi hỏi Chủ đầu tư phải có năng lực chuyên môn sâu và sự am hiểu thị trường, điều không phải lúc nào cũng sẵn có tại các cơ sở giáo dục."

Chiến lược gói thầu là yếu tố quyết định

Các chuyên gia đều đồng thuận rằng, dù áp dụng hình thức lựa chọn nhà thầu nào, chiến lược cấu trúc gói thầu mới là yếu tố quyết định đến tính cạnh tranh của thị trường.

Chuyên gia Đỗ Phạm Giang khẳng định: "Vấn đề cốt lõi không nằm ở hình thức lựa chọn nhà thầu theo Điều 84, mà nằm ở việc đa số các trường đang áp dụng mô hình 'gộp thầu'. Ngay cả khi áp dụng cơ chế đặc biệt, nếu các trường chuyển sang mô hình 'chia thầu', thị trường sẽ ngay lập tức trở nên đa dạng và cạnh tranh hơn."

Thực tiễn từ Trường Tiểu học Phạm Ngũ Lão (chia 9 gói) và Trường Mầm non Sóc Nâu (chia 13 gói) đã chứng minh điều này. Mô hình "chia thầu" cho phép các doanh nghiệp nhỏ, hộ kinh doanh chuyên biệt tại địa phương tham gia, giúp tối ưu hóa chi phí và nâng cao chất lượng chuyên sâu cho từng mặt hàng.

"Việc viện dẫn lý do quản lý an toàn thực phẩm để 'gộp thầu' là chưa thuyết phục. Việc quản lý nhiều nhà cung cấp chuyên biệt hoàn toàn khả thi nếu có quy trình kiểm soát chặt chẽ," ông Giang bổ sung.

Kiến nghị để tối ưu hóa cơ chế (mang tính xây dựng)

Để cơ chế "Lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt" thực sự phát huy hiệu quả, đảm bảo chất lượng bữa ăn bán trú và sự minh bạch, các kiến nghị sau cần được xem xét:

1. Thay đổi tư duy: Ưu tiên mô hình "Chia thầu"

Các cơ quan quản lý giáo dục (Sở/Phòng GD&ĐT) cần khuyến khích, thậm chí có hướng dẫn cụ thể để các chủ đầu tư ưu tiên áp dụng mô hình "chia thầu" thay vì "gộp thầu". Việc này sẽ phá vỡ sự tập trung thị trường hiện tại, tạo sân chơi bình đẳng cho nhiều thành phần kinh tế và giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào một nhà cung cấp.

2. Xây dựng quy trình chuẩn và nâng cao năng lực thương thảo

Để thực hiện hiệu quả Điều 85, cần có hướng dẫn chi tiết hơn về quy trình đánh giá năng lực nhà thầu và phương pháp thương thảo hợp đồng. "Cần tập huấn cho các chủ đầu tư về kỹ năng đàm phán, xây dựng bộ tiêu chí chuẩn để đánh giá năng lực, và cung cấp cơ sở dữ liệu về giá cả thị trường để làm căn cứ thương thảo, đảm bảo giá hợp đồng là tối ưu nhất," chuyên gia Đỗ Phạm Giang đề xuất.

3. Tăng cường vai trò giám sát thực chất của Phụ huynh

Khi cơ chế lựa chọn nhà thầu không công khai rộng rãi, vai trò giám sát của Ban đại diện cha mẹ học sinh trở nên đặc biệt quan trọng. Luật sư Nguyễn Thị Hương nhấn mạnh: "Cần đảm bảo sự tham gia thực chất của phụ huynh trong toàn bộ quá trình, từ việc xem xét kế hoạch lựa chọn nhà thầu, giám sát quá trình đánh giá, thương thảo (nếu có thể), đến việc kiểm tra chất lượng thực phẩm hàng ngày. Mọi thông tin cần được minh bạch để đảm bảo trách nhiệm giải trình và minh bạch đấu thầu giáo dục."

4. Giám sát thực thi và đánh giá tác động chính sách

Các cơ quan quản lý nhà nước về đấu thầu cần thường xuyên giám sát việc thực thi Nghị định 214, đặc biệt là việc áp dụng Điều 84 và 85. Cần có đánh giá tác động của chính sách này đến tính cạnh tranh và hiệu quả kinh tế của thị trường suất ăn học đường, để có những điều chỉnh kịp thời nếu cần thiết.

Việc pháp luật cho phép một cơ chế lựa chọn nhà thầu tinh gọn cho suất ăn học đường là nhằm đáp ứng tính đặc thù của ngành và giảm tải hành chính. Tuy nhiên, cơ chế này chỉ thực sự hiệu quả khi được vận dụng một cách linh hoạt, có chiến lược và đặt lợi ích của học sinh lên hàng đầu.

Vệt bài viết thể hiện tinh thần xây dựng, mong muốn góp phần tối ưu hóa việc thực thi chính sách. Hướng tới một thị trường lành mạnh đòi hỏi sự thay đổi tư duy trong việc cấu trúc gói thầu, sự nâng cao trách nhiệm giải trình của chủ đầu tư và sự giám sát chặt chẽ của xã hội. Chỉ khi đó, mỗi đồng tiền đóng góp của phụ huynh mới được sử dụng hiệu quả, đảm bảo những bữa ăn an toàn, dinh dưỡng và chất lượng nhất cho thế hệ tương lai.