Trong suốt hơn nửa thế kỷ âm thầm bền bỉ bên những dòng sông, GS.TS.NGƯT Lương Phương Hậu đã để lại một dấu ấn sâu đậm trong ngành chỉnh trị sông ngòi và bảo vệ bờ biển Việt Nam – một lĩnh vực mà mỗi quyết định kỹ thuật có thể mang theo sinh mệnh của hàng ngàn con người. Không chỉ là một nhà khoa học đầu ngành, ông còn là người thầy, người dẫn đường, người gieo mầm tri thức và truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ kỹ sư Việt Nam dấn thân vào một ngành đầy thử thách nhưng thiết yếu cho quốc gia.
Người hiểu “tâm tính” của dòng sông
Với GS Hậu, sông không chỉ là một đối tượng nghiên cứu – mà là một sinh thể có “tính khí”, có lịch sử, có quy luật và cả những bất thường cần thấu hiểu sâu xa. Ông gọi công việc của mình là “trị thủy” – không chỉ điều chỉnh mà còn là điều trị, như một bác sĩ dành cả đời để chữa lành những vết thương mà thiên nhiên để lại trên cơ thể đất mẹ.
Các công trình do ông chủ trì thiết kế đều mang tính tiên phong và đột phá, không chỉ về mặt kỹ thuật mà còn về tư duy khoa học ứng dụng. Đáng chú ý là công trình kè biển tại Nha Trang (1993) – nơi lần đầu tiên tại Việt Nam áp dụng công nghệ khối phá sóng Tetrapod và tường hắt sóng thủy động lực. Công trình không chỉ bảo vệ bờ hiệu quả trong suốt 30 năm qua, mà còn góp phần hình thành toàn tuyến chỉnh trang bờ biển Nha Trang, tạo nên không gian đô thị bền vững và cảnh quan đẹp.
Một trong những công trình để đời của ông là dự án xử lý sạt lở tại đê Quản Xá – sông Chu, Thanh Hóa. Khi hàng vạn cư dân sống trong nỗi lo vỡ đê mỗi mùa lũ, ông đã mạnh dạn đề xuất phương án “cắt sông, chuyển dòng” – một quyết định đầy rủi ro ở thời điểm đó. Nhưng với bản lĩnh khoa học, với sự am hiểu địa hình, địa chất, và trực giác tích lũy từ hàng chục năm làm việc thực địa, ông đã thuyết phục được các cấp quản lý và trực tiếp hiện thực hóa ý tưởng. Ba mươi năm sau, vùng đất từng oằn mình chống lũ nay đã yên bình, phủ xanh mùa lúa – minh chứng sống động cho trí tuệ và tầm nhìn xa của một nhà khoa học tận tụy.
Với công trình bảo vệ tuyến đê sông Dinh ở Phan Rang, giải pháp đảo chiều hoàn lưu do ông đề xuất đã giúp ổn định lòng dẫn và chống xói lở bờ trong điều kiện kinh phí hạn hẹp và yêu cầu thi công khẩn cấp. Giải pháp này sau đó đã được công nhận là sáng chế độc quyền về kỹ thuật và được đánh giá cao về giá trị thực tiễn cũng như học thuật quốc tế.
Cũng dưới sự chủ trì của ông, nhiều công trình chỉnh trị sông ngòi lớn khác tại vùng đồng bằng sông Cửu Long – như tại thành phố Vĩnh Long (1996), Sa Đéc (1998) – và tại khu vực đồng bằng Bắc Bộ – như phân lạch Trung Hà trên sông Đà (2008) – đã được thiết kế và triển khai, mang lại hiệu quả rõ rệt trong ổn định dòng chảy, phát triển giao thông thủy, cũng như kiểm soát lũ và bồi lắng.
Người thầy gieo mầm những thế hệ kỹ sư nhiệt huyết
Nguyên là Chủ nhiệm Bộ môn Cảng – Đường thủy của Trường Đại học Xây dựng Hà Nội trong nhiều năm, GS Lương Phương Hậu không chỉ giảng dạy lý thuyết mà còn đưa học trò về với thực địa – nơi dòng nước chảy xiết, nơi đất bồi sạt lở, nơi sinh mệnh của hàng triệu người gắn liền với những bài toán kỹ thuật khó khăn. Ông rèn luyện sinh viên bằng chính tinh thần trách nhiệm và chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp của mình: phải biết lắng nghe, phải dám chịu trách nhiệm, phải đặt sự an toàn của cộng đồng lên trên hết.
Nhiều học trò của ông nay đã trở thành những nhà quản lý, nhà khoa học và lãnh đạo trong các lĩnh vực giao thông, thủy lợi, cảng biển. Dù ở đâu, họ vẫn luôn nhắc đến thầy Hậu như một biểu tượng của trí tuệ, tâm huyết và sự chính trực trong nghề.
Nhà khoa học của tầm nhìn quốc gia
Không chỉ dừng lại ở công trình kỹ thuật, GS Hậu còn luôn trăn trở về những vấn đề vĩ mô: từ chiến lược phòng chống thiên tai cho đến đào tạo nhân lực chuyên sâu. Ông thẳng thắn chỉ ra nghịch lý: “Phòng chống thiên tai là an ninh quốc gia, nhưng nhiều năm nay, lĩnh vực này thiếu nhân lực nghiêm trọng vì đào tạo khó, lương thấp, đãi ngộ chưa tương xứng.”
Từ đó, ông đề xuất các hướng tiếp cận mới: xã hội hóa đầu tư bảo vệ bờ biển, thu hút doanh nghiệp vào những khu vực xói lở, gắn với phát triển du lịch và kinh tế biển. Những đề xuất tưởng như táo bạo, nhưng đều xuất phát từ tâm huyết của một người đã nhìn thấy tương lai từ chính dòng chảy hôm nay.
Âm thầm như dòng sông, bền bỉ như đất mẹ
Không ồn ào trên truyền thông, không chạy theo danh vị, GS.TS.NGƯT Lương Phương Hậu lặng lẽ chọn cho mình một vai trò âm thầm – như chính dòng sông ông đã “chỉnh trị” cả đời: mạnh mẽ mà khiêm nhường, quyết liệt mà đầy nhân hậu.
Ở tuổi ngoài 80, ông vẫn tiếp tục làm cố vấn khoa học cho nhiều dự án lớn, vẫn đến trường, dự họp các hội đồng chuyên môn, phản biện luận văn, luận án… với trí tuệ minh mẫn và tinh thần trách nhiệm vẹn nguyên. Với ông, mỗi dòng chảy đều có linh hồn, và người kỹ sư, nhà khoa học phải là người đối thoại được với linh hồn ấy – bằng cả trí óc lẫn trái tim.
Mời quý độc giả đón xen video phỏng vấn GS.TS.NGƯT Lương Phương Hậu về tầm quan trọng của lĩnh vực Chỉnh trị sông và bảo vệ bờ biển tại Việt Nam.
