Từ những loài cá có thể sống trong điều kiện nước gần như đóng băng cho đến các loài côn trùng có sức chịu đựng khó tin, tự nhiên luôn chứa đựng những giới hạn mà con người khó hình dung nổi. Thế nhưng, ngay cả giữa vô số ví dụ kỳ lạ đó, chim choắt mỏ cong đuôi sọc, tên khoa học Limosa lapponica, vẫn là một trường hợp khiến các nhà sinh học phải kinh ngạc.

Nhìn qua, đây chỉ là một loài chim lội nước với hình dáng nhỏ nhắn, đôi chân dài và chiếc mỏ cong đặc trưng. Nhưng ẩn sau vẻ ngoài hiền lành là một sinh vật với khả năng di cư có thể xem là siêu năng lực: chúng bay liên tục 11 ngày không nghỉ, không ăn, không uống và vượt qua hành trình dài tới 13.560 km. Điều đáng kinh ngạc hơn, để hoàn thành chuyến đi, chúng thậm chí còn tiêu thụ chính nội tạng của mình như một nguồn năng lượng.

Loài chim này phân bố rộng ở vùng cực bắc Âu Á và tây bắc Bắc Mỹ. Khi mùa xuân và mùa hè đến, chúng sinh sống và sinh sản tại những vùng đất lạnh giá. Nhưng ngay khi tháng 9 bắt đầu và nhiệt độ giảm xuống, chúng lại rời khỏi quê nhà để tìm đến những vùng trú đông rất xa, trong đó có New Zealand.

Hành trình này không chỉ dài mà còn là một trong những chuyến di cư khắc nghiệt nhất hành tinh. Nhiều năm trước, giới khoa học gần như không hiểu làm thế nào một loài chim với tốc độ bay trung bình lại có khả năng đến nơi trú đông nhanh đến như vậy.

Các nghiên cứu rời rạc tại nhiều quốc gia chỉ cho thấy loài chim này xuất hiện ở hai đầu hành trình, nhưng tuyệt nhiên không thấy dấu vết của chúng ở bất kỳ điểm dừng chân nào giữa quãng đường hơn 10.000 km.

Bí ẩn chỉ được giải mã vào năm 2007 khi các nhà nghiên cứu thuộc Dự án Chim di cư Thái Bình Dương, một sáng kiến hợp tác giữa Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ và Trung tâm Khoa học Bảo tồn PRBO, bắt đầu sử dụng công nghệ định vị vệ tinh để theo dõi trực tiếp chuyển động của chúng.

Lần đầu tiên, hành trình di cư của chim choắt mỏ cong đuôi sọc được phác họa rõ ràng. Các thiết bị cho thấy vào giữa tháng 3 mỗi năm, chúng rời New Zealand để bay về phương bắc, men theo bờ biển phía tây Thái Bình Dương và hướng đến Hoàng Hải. Quãng đường này đã dài hơn 10.000 km, nhưng điều đáng kinh ngạc là chúng không dừng lại nghỉ ngơi dù chỉ một lần.

Đỉnh điểm của khám phá này đến vào năm 2022 khi một cá thể Limosa lapponica được theo dõi đã lập kỷ lục bay liền 11 ngày từ Alaska đến Tasmania, vượt qua 13.560 km không ngừng nghỉ. Không có thức ăn, không có nước uống, không có cơ hội nạp lại năng lượng. Vậy điều gì khiến chúng có thể sống sót qua hành trình gần như bất khả thi như vậy?

Câu trả lời nằm ở cơ chế sinh học mà các nhà khoa học mô tả là tự thực, hay autophagy. Đây là một quá trình quen thuộc trong nhiều sinh vật, nơi cơ thể tái chế các tế bào cũ hoặc không cần thiết để duy trì hoạt động. Nhưng ở chim choắt mỏ cong đuôi sọc, quá trình này được đẩy đến một mức độ cực đoan và trở thành vũ khí sinh tồn đặc biệt.

Nghiên cứu tại Alaska năm 1998 đã cung cấp dữ liệu bất ngờ: một nhóm chim choắt mỏ cong đuôi sọc không may va vào mái vòm radar và chết ngay sau khi bắt đầu chuyến di cư. Khi được mổ xẻ, chúng cho thấy lượng mỡ chiếm đến 55 phần trăm trọng lượng cơ thể, thuộc hàng cao nhất trong giới chim.

Nhưng điều đặc biệt nhất là các cơ quan nội tạng của chúng như gan, thận, mề và đặc biệt là ruột non đều co lại đáng kể, giảm từ 20 đến 50 phần trăm kích thước ban đầu.

Hóa ra để nhường chỗ cho lượng mỡ dự trữ khổng lồ, cơ thể của chúng chuẩn bị từ trước hàng tuần. Khi ngày dài dần lên, hormone tuyến giáp tăng mạnh, kích hoạt quá trình làm giảm kích thước nội tạng.

Những cơ quan không giúp ích cho việc bay bị tạm thời thu nhỏ, nhường chỗ cho nhiên liệu và giảm tải trọng lượng phải mang theo. Trên đường di cư, khi mỡ dần cạn kiệt, cơ thể tiếp tục phân giải thêm các mô và tế bào nội tạng để tạo ra năng lượng. Nói cách khác, chúng ăn chính mình để sống sót.

Mặc dù điều này nghe có vẻ tàn nhẫn, nhưng đây lại là cách thích nghi hoàn hảo với hành trình di cư dài chưa từng có. Mỗi gam trọng lượng được loại bỏ giúp chuyến bay nhẹ nhàng hơn và mỗi mô tế bào bị phân giải trở thành nguồn năng lượng quý giá.

Điều kỳ diệu là khi đến điểm dừng chân, các cơ quan này có khả năng phục hồi nhanh chóng. Trong vòng 3 đến 7 ngày, gan, thận và ruột của chúng gần như trở lại trạng thái bình thường nhờ hoạt động mạnh mẽ của tế bào gốc.

Giới khoa học cho rằng sức bền và khả năng thích nghi này là một trong những ví dụ hoàn hảo nhất về tiến hóa tối ưu hóa theo nhu cầu sinh tồn. Loài chim choắt mỏ cong đuôi sọc không mạnh mẽ nhất, không nhanh nhất và cũng không lớn nhất trong họ chim lội nước.

Nhưng chúng lại là những nhà vô địch về độ bền, vượt xa nhiều loài chim di cư khác và nắm giữ kỷ lục thế giới về chuyến bay không dừng dài nhất từng được ghi nhận.

Khả năng đặc biệt này khiến nhiều người liên tưởng đến những viễn cảnh khoa học tương lai. Nếu con người hiểu và học được cơ chế tự phân giải tổ chức theo cách kiểm soát như loài chim này, nhiều ngành nghề mới có thể ra đời, từ y sinh đến hàng không.

Tuy nhiên, điều đó vẫn chỉ nằm trong tưởng tượng. Với con người, việc phá vỡ mô nội tạng sẽ gây ra tổn thương không thể đảo ngược, còn với loài chim nhỏ bé kia, đó lại là điều kiện tiên quyết để tiếp tục một vòng tuần hoàn sống vốn đã được xây dựng từ hàng triệu năm tiến hóa.

Khả năng bay suốt 11 ngày không ngủ, không ăn và không nghỉ của chim choắt mỏ cong đuôi sọc cho thấy thiên nhiên luôn vượt xa trí tưởng tượng của con người. Trong khi thế giới vẫn tiếp tục khám phá những bí mật mới, loài chim nhỏ bé này đã âm thầm giữ cho mình một vị trí đặc biệt trong danh sách những sinh vật có sức mạnh phi thường nhất hành tinh.