Chương trình GDPT môn Ngữ văn mới hướng tới việc hạn chế học tủ, học mẫu. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng thực tế lại xuất hiện một dạng học tủ – học mẫu khác. Mối lo ngại nằm ở việc cả người dạy và người học cố gắng “nằm lòng” những mẫu trả lời, cách viết đoạn, bài văn rập khuôn, hệ quả của việc công bố ma trận và cấu trúc đề thi minh họa từ sớm rồi “đẽo chân cho vừa giày”.

Không ít giáo viên dạy học sinh theo lối: tác phẩm A của nhà văn B… với những diễn giải sáo mòn, giống nhau về “nội dung tư tưởng sâu sắc, nghệ thuật đặc sắc, độc đáo, tác giả tài năng, tâm huyết…”. Điều này được xem như một dạng “tủ mẫu” mới.

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, Chủ biên Chương trình GDPT môn Ngữ văn 2018 đã có trao đổi xung quanh băn khoăn này.

Cần xây dựng ma trận và cấu trúc đề thi được minh họa trước

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho rằng, việc Bộ GD&ĐT xây dựng ma trận và cấu trúc đề thi được minh họa trước là cần thiết, vì nhiều lí do, trong đó có việc đáp ứng yêu cầu của Chương trình (CT) 2018.

Ở phần đánh giá, CT yêu cầu: “Học sinh cần được hướng dẫn tìm hiểu để có thể nắm vững mục tiêu, phương pháp và hệ thống các tiêu chí dùng để đánh giá...”. CT 2018 chủ trương không đánh đố học sinh, công khai tất cả các tiêu chí, yêu cầu và cách thức đánh giá.

Hơn nữa, để chỉ đạo dạy học thống nhất trong toàn quốc, để các nhà trường có phương hướng chung về đánh giá, thi cử… Bộ GD&ĐT cần có những yêu cầu mang tính định hướng.

Yêu cầu ấy thể hiện ở những quy định về phạm vi, cấu trúc, định dạng và mô hình đề thi. Những quy định này cần thông báo sớm, rộng rãi để tất cả mọi học sinh và nhà trường cả nước không bị động, bất ngờ; có phương hướng dạy học...

Theo PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, điều quan trọng là .xem xét quy định về cấu trúc, phạm vi và mô hình đề minh họa của Bộ GD&ĐT đã phản ánh đúng yêu cầu và định hướng đánh giá của CT Ngữ văn 2018 hay không.

Cụ thể, đánh giá được năng lực đọc và viết; các văn bản ngữ liệu mới, không có trong SGK; Học sinh chỉ có thể tự suy nghĩ và trả lời câu hỏi, viết đoạn và bài văn bằng lời văn của mình, không chép được văn mẫu…

Tất nhiên với những đề thi cụ thể vẫn cần phải suy nghĩ để biên soạn tốt hơn, như cách nêu các câu hỏi đọc hiểu cũng như yêu cầu viết cần đa dạng, phong phú, kiểm tra được thực chất năng lực tiếp nhận và tạo lập văn bản tốt hơn.

Học tủ, học mẫu không xuất phát từ việc công bố ma trận đề thi

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho hay, việc công bố “ma trận và cấu trúc đề thi được minh họa trước” đã dẫn tới băn khoăn, “cả người dạy – người học đều cố gắng “nằm lòng” những mẫu câu trả lời, cách viết đoạn văn, bài văn rập khuôn”. Tuy nhiên, theo ông, điều đó chỉ đúng về hình thức bên ngoài thôi.

“Đúng là đề thi về đọc hiểu và viết có những yêu cầu chung, có thể khái quát thành mô hình chung để dạy cách thức, phương pháp đọc và viết… Nhưng trước một đề cụ thể, học sinh không thể làm bài bằng cách trả lời các câu chung chung như vậy được”, ông Thống nói.

Lý do là vì, theo PGS Thống, phân tích, đánh giá một tác phẩm đúng là phải nêu được các giá trị nội dung và nghệ thuật, nhưng không thể nêu chung chung. Không thể ở tác phẩm nào cũng chỉ nêu “nội dung tư tưởng sâu sắc, nghệ thuật đặc sắc - độc đáo, tác giả tài năng tâm huyết…”, mà phải chỉ ra nội dung tư tưởng của tác phẩm cụ thể ấy sâu sắc ở chỗ nào. Cũng như cần phân tích thành công nghệ thuật của tác phẩm ấy như thế nào gắn với mỗi văn bản- tác phẩm cụ thể.

Bởi mỗi tác phẩm theo một thể loại, có nội dung và hình thức nghệ thuật khác nhau… Các đơn vị tiếng Việt cũng thế. Học sinh được học vai trò và tác dụng của biện pháp tu từ nào đó, nhưng khi làm bài rõ ràng phải chỉ ra tác dụng cụ thể của biện pháp ấy trong việc biểu đạt nội dung cụ thể gắn với một văn bản cụ thể chứ không thể nêu tác dụng chung chung được.

Giáo viên cần dạy đọc hiểu và dạy viết sâu hơn

Để tránh việc học tủ, học mẫu, mất đi tinh thần của CT 2018, theo PGS.TS Đỗ Ngọc Thống giáo viên Ngữ văn có vai trò rất quan trọng, cần có những lưu ý trong quá trình dạy học.

Cụ thể, về đọc hiểu, giáo viên không nên chỉ dừng lại bề nổi của văn bản, chỉ luyện cho học sinh nhận biết các yếu tố hình thức của tác phẩm một cách rời rạc, manh mún… Vẫn là 3 mức độ (biết, hiểu, vận dụng) nhưng cách hỏi cần chú ý tính hệ thống và nghĩa lí của câu hỏi, phù hợp với đối tượng.

Câu hỏi trong đề cũng như trong khi dạy học cần đa dạng, phong phú, tránh được những câu hỏi ít ý nghĩa, biết chẳng để làm gì…

Một đề thi tốt nghiệp môn Ngữ văn có 5 câu hỏi thì cần cân nhắc để 5 câu ấy có hệ thống, giúp cho việc hiểu đúng, hiểu sâu thông điệp của tác phẩm… Trong trường hợp các câu hỏi đọc hiểu chưa khai thác hết độ sâu của văn bản, cần nêu yêu cầu ấy vào phần viết để đánh giá chính xác hơn năng lực cảm thụ, tiếp nhận tác phẩm của người học…

Về viết, cần tập trung dạy cho học sinh cách nghĩ, cách nhìn nhận đánh giá của riêng cá nhân và cách diễn tả, thể hiện nhưng suy nghĩ của mình một cách sáng sủa, từ đúng đến hay, có sáng tạo càng tốt.

Khi ra đề phần viết, cần suy nghĩ cách nêu vấn đề từ câu dẫn đến câu lệnh sao cho vừa rõ ràng, chính xác, vừa gây được cảm hứng cho người viết bài; tránh cứng nhắc, mòn sáo, rắc rối, phức tạp, mơ hồ, hiểu theo nhiều cách.