Không ít bậc cha mẹ từng rơi vào tình huống “nói mãi con không nghe”, thậm chí phản ứng bằng cãi lại, ăn vạ hoặc im lặng chống đối. Trẻ ương bướng không chỉ khiến gia đình căng thẳng mà còn làm cha mẹ hoang mang: nên nghiêm khắc hay mềm mỏng, phạt hay bỏ qua? Theo các chuyên gia tâm lý, ương bướng không hẳn là “hư”, mà thường là tín hiệu cho thấy trẻ đang gặp khó khăn trong việc thể hiện nhu cầu và cảm xúc.

Ương bướng - một giai đoạn phát triển?

Chuyên gia tâm lý cho biết, ương bướng thường xuất hiện rõ ở hai giai đoạn: 2–3 tuổi và tuổi thiếu niên. Ở trẻ nhỏ, ương bướng là cách khẳng định cái tôi. Ở tuổi lớn hơn, đó là nhu cầu được tôn trọng và tự chủ. Nếu cha mẹ chỉ nhìn hành vi mà bỏ qua nguyên nhân, xung đột sẽ dễ leo thang.

Ví dụ, bé Nam (4 tuổi) nhất quyết không chịu mặc áo khoác dù trời lạnh. Mẹ ép buộc khiến bé khóc lớn và lăn ra sàn. Thực chất, Nam muốn tự chọn áo mình thích. Khi được đưa ra hai lựa chọn "áo xanh hay áo đỏ", bé hợp tác ngay. Điều này cho thấy trẻ cần cảm giác được quyết định trong phạm vi an toàn.

Bình tĩnh trước khi dạy con

Khi con không nghe lời, phản ứng bản năng của nhiều cha mẹ là quát mắng hoặc phạt nặng. Tuy nhiên, theo chuyên gia, cảm xúc của người lớn sẽ “lây” sang trẻ. Khi cha mẹ mất bình tĩnh, não bộ trẻ rơi vào trạng thái phòng vệ, lúc đó mọi lời dạy đều không còn hiệu quả.

Một nguyên tắc quan trọng là tạm dừng. Cha mẹ có thể hít thở sâu, hạ giọng, chờ con bình tĩnh rồi mới trao đổi. Với trẻ lớn, có thể hẹn “chúng ta sẽ nói chuyện sau 10 phút”.

Lắng nghe trước, hướng dẫn sau

Trẻ ương bướng thường cảm thấy không được lắng nghe. Thay vì hỏi dồn dập “Tại sao con không nghe lời?”, hãy thử: “Mẹ thấy con đang rất khó chịu. Con có thể nói cho mẹ biết điều gì làm con bực không?”. Cách đặt câu hỏi mở giúp trẻ diễn đạt cảm xúc, từ đó cha mẹ hiểu gốc rễ vấn đề.

Chị Lan (Hà Nội) chia sẻ, con gái 11 tuổi thường cãi lại khi bị nhắc học bài. Sau khi thay đổi cách tiếp cận, chị hỏi con về áp lực ở trường và thỏa thuận thời gian học – nghỉ, tình trạng căng thẳng giảm hẳn. “Hóa ra con sợ điểm kém vì bị so sánh, chứ không phải lười”, chị nói.

Đặt ranh giới rõ ràng, nhất quán

Lắng nghe không có nghĩa là buông lỏng. Trẻ cần ranh giới để cảm thấy an toàn. Cha mẹ nên nói rõ quy tắc, hậu quả và thực hiện nhất quán. Ví dụ: “Nếu con không dọn đồ chơi sau 10 phút, đồ chơi sẽ được cất đi đến ngày mai”. Quan trọng là không đe dọa suông.

Theo chuyên gia, ranh giới cần phù hợp độ tuổi và được giải thích ngắn gọn. Tránh đưa ra quá nhiều luật cùng lúc khiến trẻ quá tải.

Khen đúng lúc, phạt đúng cách

Thay vì chỉ chú ý khi con làm sai, hãy khen khi con hợp tác, dù là thay đổi nhỏ. Lời khen cụ thể, ví dụ như: “Mẹ thấy con đã cố gắng xếp sách gọn gàng” giúp trẻ nhận ra hành vi tích cực.

Khi cần phạt, nên chọn hình thức giáo dục như tước đặc quyền trong thời gian ngắn, không dùng đòn roi hay sỉ nhục, bởi phạt là để dạy, không phải để xả giận.

Làm gương và điều chỉnh kỳ vọng

Trẻ học nhiều từ hành vi của cha mẹ hơn là lời nói. Nếu người lớn thường xuyên nóng nảy, trẻ khó học cách kiềm chế. Bên cạnh đó, cha mẹ cần điều chỉnh kỳ vọng cho phù hợp khả năng con, yêu cầu quá cao dễ dẫn đến con chống đối.

Khi nào cần tìm hỗ trợ?

Nếu trẻ ương bướng kéo dài, kèm theo hành vi hung hăng, thu mình hoặc sa sút học tập, cha mẹ nên tìm đến chuyên gia tâm lý để được tư vấn kịp thời.

Ương bướng không phải “cuộc chiến” để thắng thua, mà là cơ hội để cha mẹ thấu hiểu và đồng hành cùng con. Bằng sự bình tĩnh, lắng nghe và ranh giới rõ ràng, gia đình có thể biến những xung đột thường ngày thành bài học trưởng thành cho cả cha mẹ lẫn trẻ.