Ba kỳ thi bước ngoặt của nước Việt xưa

Các khoa thi vào các năm 1075, 1247, 1919 là bước ngoặt trong lịch sử khoa bảng nước ta thời phong kiến.

Kỳ thi đầu tiên
Theo chính sử, nền khoa cử nước ta chính thức được bắt đầu vào năm 1075, khi nhà Lý tổ chức kỳ thi Minh kinh bác học và Nho học tam trường để tuyển chọn người tài phục vụ đất nước.
Bấy giờ, Thái tử Lý Càn Đức (vua Lý Nhân Tông sau này) mới lên 10 tuổi, nhưng tinh anh hơn người. Để giúp vị vua tương lai rèn giũa đạo trị nước, theo đề xuất của Thái phó Lý Đạo Thành, Linh Nhân Hoàng thái hậu (Nguyên phi Ỷ Lan) đã cho tổ chức kỳ thi tuyển chọn người tài đầu tiên trong sử Việt.
Dù là kỳ thi đầu tiên nhưng triều đình đã tổ chức chu đáo, cẩn trọng, lấy đỗ 20 người. Đỗ đầu là Lê Văn Thịnh (1038 - 1095), quê ở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh ngày nay. Sử sách chép rằng: “Văn Thịnh, tính ham học. Bấy giờ chưa có khoa cử, dẫu ai thông minh, sáng láng đến đâu cũng phải do đường Phật giáo mà được lựa chọn, đề bạt. Riêng có Lê Văn Thịnh chăm đọc các sách. Đến đây, mở khoa thi, Văn Thịnh đỗ đầu. Đời truyền rằng họ Lê (tên Văn Thịnh) là người khai hoa đầu tiên”.
Phan Huy Chú chép trong “Lịch triều hiến chương loại chí” rằng “Thi Tam giáo là xét những người thông hiểu cả đạo Nho, đạo Lão, đạo Phật thì cho đỗ…”.
Lễ xướng danh khoa thi Hương ở trường thi Nam Định năm 1897. Ảnh minh họa: ITN.
Lễ xướng danh khoa thi Hương ở trường thi Nam Định năm 1897. Ảnh minh họa: ITN.
Sau khi thi đỗ, Lê Văn Thịnh ban đầu được cho vào hầu vua học, sau ra làm quan nhà Lý, thăng dần lên đến chức Thái sư đầu triều. Ông được một số tài liệu gọi là “Trạng nguyên khai khoa” dù kỳ thi năm 1075, triều đình chỉ lấy người đỗ đầu chứ chưa định thứ bậc trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa như sau này.
Theo “Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục”, Lê Văn Thịnh là người đầu tiên đỗ đạt bằng khoa cử nhưng bấy giờ không dùng danh hiệu trạng nguyên khai khoa. Bởi vì vào năm 1075, khi vua Lý Nhân Tông “xuống chiếu tuyển Minh kinh bác học và thi Nho học tam trường”, các bộ chính sử đều không cho biết chế độ thi cử ấy ra sao, càng không cho biết là đã có danh hiệu trạng nguyên vào lúc này.
Do đó, xét chính xác hơn, Lê Văn Thịnh chỉ được xem là “thủ khoa” đầu tiên trong lịch sử khoa bảng chứ không phải trạng nguyên đầu tiên trong lịch sử nước ta.
Chọn ra Trạng nguyên
Phép thi Tam khôi chọn ra trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa bắt đầu có từ khoa thi năm Đinh Mùi (1247). Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” chép về chế Tam khôi: “Mùa xuân, tháng Hai, mở khoa thi chọn kẻ sĩ. Ban cho Nguyễn Hiền đỗ trạng nguyên, Lê Văn Hưu đỗ bảng nhãn, Đặng Ma La đỗ thám hoa”.
Cũng theo sách này, trước đây, hai khoa Nhâm Thìn (1232), và Kỷ Hợi (1239), chỉ chia người đỗ đạt thành các hạng Giáp, Ất, chưa có Tam khôi, đến khoa này mới đặt Tam khôi. Sách “Cương mục” triều Nguyễn cũng chép “Tháng Hai, mùa Xuân (1247), thi Thái học sinh. Trước đây, thi lấy học trò đỗ đạt, chỉ chia ra hai hạng Giáp, hạng Ất để phân biệt người đỗ cao, thấp. Nay mới đặt ra Tam khôi”.
Trạng nguyên Nguyễn Hiền (1234 - 1256), quê huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định ngày nay. Khi đỗ trạng nguyên, Nguyễn Hiền mới chỉ 13 tuổi, trở thành vị trạng nguyên trẻ nhất trong lịch sử khoa bảng nước nhà. Tuy vậy, lịch sử khoa bảng lại tính Nguyễn Quan Quang (có sách Nguyễn Quán Quang) người xã Tam Sơn, huyện Đông Ngàn, Kinh Bắc (Tiên Sơn, Bắc Ninh) là vị trạng nguyên đầu tiên bởi vì ông đỗ đầu khoa thi tiến sĩ trước đó chỉ một năm (năm 1246). Trong danh sách 47 vị trạng nguyên treo ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Nguyễn Quan Quang được ghi đầu tiên rồi sau đó mới tới Nguyễn Hiền.
Kết thúc đường khoa cử
Sau 845 năm của con đường khoa cử phong kiến, mùa Hạ năm Kỷ Mùi (1919) đã đi vào lịch sử Việt Nam. Theo đó, kỳ thi Hội và thi Đình được tổ chức lần cuối cùng theo chỉ dụ của vua Khải Định: “Kỳ thi năm nay là khoa thi cuối cùng, đường khoa cử từ nay dứt hẳn”.
“Khải Định chính yếu” cho biết, tháng Giêng năm 1919, sau khi bộ Lễ đọc đệ trình lên vua về thể thức kỳ thi Hội với những thay đổi, vua liền phê “lần này là kỳ thi Hội cuối cùng cho triều đình nên Trẫm muốn gia ân cho sinh viên, sỹ tử, khoa mục trong nước, hễ ai thông thạo hai thứ chữ Nho và chữ Pháp thì trình diện bộ Học để xin vào ứng thí lấy tên khoa này là Ngự tứ ân khoa để sau này lập ra Hội Hàn lâm. Truyền tuyển chọn quan Thư tịch để mở rộng đường cho kẻ sĩ”.
Lệ định khoa thi Hội cũng có nhiều thay đổi. Tại vòng thi thứ nhất, ngoài các bài thi về văn sách, kinh nghĩa, truyện và thời sự, thí sinh còn phải làm một bài về sử Việt Nam và một bài về sử phương Tây; vòng thứ hai, ngoài toán còn phải làm một bài luận ngữ bằng chữ quốc ngữ; vòng thứ tư dịch một bài chữ quốc ngữ sang tiếng Pháp và một bài Pháp ngữ sang tiếng Hán, cùng một bài luận bằng Pháp ngữ bắt buộc.
Tháng Tư năm 1919, kỳ thi Hội diễn ra tại kinh thành Huế. Sau thi Hội đến kỳ thi Đình, đề thi do đích thân vua ra, hỏi về thời cuộc, thí sinh trình bày quan điểm cá nhân về “văn minh”.
Khoa thi Đình năm ấy không căn cứ vào điểm của các kỳ thi Hội để xếp hạng tiến sĩ mà chỉ dựa vào văn lí để định thứ bậc tân khoa, nhà vua đã ban đồ cho 7 tiến sĩ và 16 phó bảng. Do là kỳ thi cuối cùng, mang tính lễ nghi là chính nên những người đỗ đạt trong kỳ thi này tuy được công nhận danh hiệu nhưng không còn được bổ dụng làm quan như trước nữa.
Trải qua chặng đường dài gần 9 thế kỷ, các triều đại phong kiến Việt Nam đã tổ chức được tất cả 183 kỳ thi, có 28.989 người đã đỗ tiến sĩ (đỗ đại khoa). Thời trị vì của vua Lê Hiển Tông (1740 - 1786) nhà Hậu Lê, triều đình tổ chức nhiều kỳ thi Nho học nhất với 16 kỳ thi tất cả.

Từ 10-20/9: 3 tuổi cực may, kiếm tiền gấp 5 gấp 10

3 con giáp này sẽ được Thần Tài chiếu cố trong 10 ngày tới. Họ không những trả hết nợ nần mà còn từng bước thăng tiến trong sự nghiệp, cải thiện cuộc sống.

Tu 10-20/9: 3 tuoi cuc may, kiem tien gap 5 gap 10

Tuổi Mùi: Con giáp tuổi Mùi được biết đến với tính cách dịu dàng, nhạy cảm và có lòng nhân ái. Họ thường có xu hướng tìm kiếm sự hòa hợp và bình yên trong cuộc sống, không thích những căng thẳng hay xung đột.

Tử vi 12 cung hoàng đạo ngày 11/9/2024: Song Tử thuận lợi

Tử vi hôm nay 11/9/2024 của 12 cung hoàng đạo - Ma Kết, Bảo Bình, Song Ngư, Bạch Dương, Kim Ngưu, Song Tử, Cự Giải, Sư Tử, Xử Nữ, Thiên Bình.

Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi
 Ma Kết (22/12 – 19/1): Tình cảm: Quá trình yêu đương gần đây của cung hoàng đạo này đang xảy ra một số vấn đề, bạn cần được người ấy quan tâm. Sự nghiệp: Một số người dường như cũng không sẵn lòng hợp tác với bạn khi làm việc, vì thế bạn hãy kiên nhẫn hơn và giải thích mọi việc một cách rõ ràng nhất.

Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-2
 Sức khỏe: Ma Kết hãy chú ý cân bằng giữa làm việc và nghỉ ngơi, cẩn thận kẻo cơ thể không chịu nổi. Tài chính: Bạn cần phân chia rõ các khoản chi tiêu hàng ngày rõ ràng hơn đấy nhé. Con số may mắn trong ngày: 37, 86
Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-3
 Bảo Bình (20/1 – 18/2): Tình cảm: Chòm sao này cần phải điều chỉnh một số vấn đề để hòa hợp với đối phương hơn trong thời gian sắp tới đấy nhé. Sự nghiệp: Bạn hãy nhìn nhận lại điểm mạnh và điểm yếu thật kỹ đi, sau đó tận dụng tối đa mọi lợi thế đang sở hữu để đưa ra những kế hoạch phù hợp nhất.

Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-4
 Tài chính: Bạn có thoát khỏi được những rắc rối trong quá trình phát triển tài chính đều thuộc vào khả năng của mình. Sức khỏe: Cơ thể gần đây cũng tương đối khỏe mạnh vì thế nên Bảo Bình không cần phải lo lắng nhiều. Con số may mắn trong ngày: 15, 86
Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-5
 Song Ngư (19/2 – 20/3): Tình cảm: Cung hoàng đạo này và đối phương hai bạn đều có thể thẳng thắn bày tỏ suy nghĩ của mình cho nửa kia. Công việc: Quá trình làm việc luôn có những việc bạn không thể giải quyết được, vì vậy nên hãy cố gắng hơn một chút là được.

Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-6
 Tài chính: Tài lộc không tệ, bạn hãy cố gắng tìm cách tăng thu giảm chi sớm hơn đấy nhé. Sức khỏe: Tốt nhất bạn hãy cố gắng ngủ đủ giấc và hạn chế thức khuya. Con số may mắn trong ngày: 1, 88
Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-7
 Bạch Dương (21/3 – 19/4): Tình cảm: Mọi sự căng thẳng gần đây sẽ sớm được giải tỏa nhờ sự âu yếm của những người gần gũi với Bạch Dương. Sự nghiệp: Bạn cũng cần có kế hoạch thật sự rõ ràng để có thể cải thiện được hiệu suất làm việc và tránh lãng phí thời gian vào những việc nhàn rỗi.

Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-8
Tài chính: Bạch Dương hãy cố gắng giữ bình tĩnh và lý trí trong quá trình cải thiện tài chính. Sức khỏe: Cơ thể của bạn cũng vẫn khỏe mạnh, cơ bản Bạch Dương không có vấn đề nào đáng lo lắng. Con số may mắn trong ngày: 45, 79 
Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-9
 Kim Ngưu (20/4 – 20/5): Tình cảm: Dường như các cặp đôi thời gian gần đây cũng đang trở nên lạnh nhạt, bạn cũng ít quan tâm đến đối phương và nếu tình trạng này kéo dài thì mối quan hệ sẽ nhanh chóng tan vỡ. Sự nghiệp: Kim Ngưu đủ bình tĩnh và tỉnh táo để không làm bản thân bị mất mặt chính vì thế nên bạn làm gì cũng cẩn trọng hơn.

Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-10
 Tài chính: Kim Ngưu hãy cố gắng đừng mù quáng khi khởi động các dự án khả quan. Sức khỏe: Tâm trạng có vẻ như hơi sa sút nên Kim Ngưu hãy cố gắng suy nghĩ tích cực hơn. Con số may mắn trong ngày: 8, 18
Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-11
 Song Tử (21/5 – 21/6): Tình cảm: Bạn và đối phương đều cảm thấy nửa kia không hiểu mình thế nhưng cả hai người vẫn luôn bỏ qua cho họ. Sự nghiệp: Các kế hoạch thời gian gần đây cũng đang diễn ra khá thuận lợi, Song Tử có thể nhanh chóng hoàn thành các nhiệm vụ được giao đấy.

Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-12
 Tài chính: Song Tử không nên quá nóng vội để hạn chế thua lỗ và cải thiện tình hình tài chính. Sức khỏe: Sức khỏe gần đây có vẻ như không được tốt, Song Tử hãy cố gắng nghỉ ngơi điều độ. Con số may mắn trong ngày: 56, 89
Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-13
 Cự Giải (22/6 – 22/7): Tình cảm: Cự Giải khá dũng cảm, dám làm theo trái tim mách bảo chính vì thế nên bạn sẽ sớm tỏ tình với đối phương đấy. Sự nghiệp: Bạn đừng vội hài lòng với tình trạng hiện tại của mình mà hãy sớm tiếp tục hoàn thiện bản thân để con đường sự nghiệp được thành công hơn.

Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-14
 Tài chính: Cung hoàng đạo này bạn cũng không cần phải lo nghĩ quá nhiều về việc cân đối thu chi. Sức khỏe: Cự Giải cần chăm chỉ rèn luyện thể thao để cơ thể không dễ bị mệt mỏi. Con số may mắn trong ngày: 13, 89
Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-15
 Sư Tử (23/7 – 22/8): Tình cảm: Sư Tử rồi cũng sẽ cảm thấy lãng mạn và muốn gửi gắm tất cả tình yêu của mình lên người bạn yêu. Sự nghiệp: Sư Tử có thể nhanh chóng sớm xử lý được những khó khăn và có thêm động lực để phát triển con đường sự nghiệp.

Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-16
 Tài chính: Thật sự cũng không khó để có được lợi nhuận, chỉ cần bạn có kế hoạch cụ thể và kiên trì thực hiện. Sức khỏe: Lắng nghe cơ thể của bạn, và làm một cái gì đó tốt cho sức khỏe của bạn. Con số may mắn trong ngày: 24, 59
Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-17
 Xử Nữ (23/8 -22/9): Tình cảm: Chòm sao này không xử lý được sự cân bằng nên bạn sẽ rất dễ bị ảnh hưởng từ yếu tố bên ngoài tác động. Sự nghiệp: Xử Nữ không nên quá cố chấp trong khi làm việc mà hãy lắng nghe lời khuyên của mọi người để kết quả chung được tốt nhất.

Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-18
 Tài chính: Bạn hãy chú ý hơn đến việc quản lý ngân sách để không lãng phí nữa. Sức khỏe: Xử Nữ rồi cũng cần ăn uống điều độ và tuyệt đối không được bỏ bữa. Con số may mắn trong ngày: 15, 98
Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-19
Thiên Bình (23/9 – 22/10): Tình cảm: Sự giận hờn vô cớ của chòm sao này gần đây cũng đang làm cho đối phương cảm thấy khá mệt mỏi. Sự nghiệp: Bạn có thể nhận được sự giúp đỡ từ những người ở xung quanh bạn và nhanh chóng hoàn thành các nhiệm vụ được giao. 

Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-20
 Tài chính: Thiên Bình cũng có thể cân nhắc đến những lĩnh vực mới để tăng nguồn thu nhập. Sức khỏe: Sức khỏe trong thời gian này cũng vẫn ổn định và Thiên Bình có tâm trạng khá tốt. Con số may mắn trong ngày: 3, 29
Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-21
 Bọ Cạp (23/10 – 21/11): Tình cảm: Tình duyên gần đây cũng đang phát triển thuận lợi, các cặp đôi khá hợp nhau và cả hai đều hài lòng với tình hình hiện tại. Sự nghiệp: Bọ Cạp nên can đảm đối mặt với khó khăn nên được mọi người công nhận và đánh giá cao.

Tu vi 12 cung hoang dao ngay 11/9/2024: Song Tu thuan loi-Hinh-22
 Sức khỏe: Bọ Cạp hãy giải tỏa những cảm xúc tiêu cực và tránh suy nghĩ lung tung. Tài chính: Bạn cũng nên thận trọng khi đầu tư vào những dự án mà mình không quen thuộc. Con số may mắn trong ngày: 25, 80

Loạt ảnh đời thường cực sống động ở Cần Thơ hơn 50 năm trước

Cùng xem loạt ảnh đặc sắc về cuộc sống đời thường ở Cần Thơ cuối thập niên 1960, được ghi lại qua ống kính của nhiều tác giả khác nhau.

Loat anh doi thuong cuc song dong o Can Tho hon 50 nam truoc
Bến Ninh Kiều ở Cần Thơ năm 1967. Ảnh: Dean Jones Collection.

Đọc nhiều nhất

Tin mới