Xưa nay, ở Việt Nam, động đất vẫn được xem là một khái niệm xa vời, ít khi được nhắc đến như một mối đe dọa thực sự. Nhưng khi những cơn rung chấn xuất hiện ngày một nhiều hơn, khi nguy cơ sóng thần không còn chỉ tồn tại trên bản đồ thế giới mà đã có những kịch bản sát với thực tế Việt Nam, người ta mới chợt nhận ra tầm quan trọng của những nhà khoa học địa chấn – những người âm thầm nghiên cứu, cảnh báo và tìm cách giảm thiểu rủi ro từ những thảm họa thiên nhiên.
Một trong những người tiên phong và có nhiều đóng góp quan trọng nhất trong lĩnh vực này chính là PGS.TS Nguyễn Hồng Phương – một nhà khoa học đã dành hơn 40 năm cuộc đời để nghiên cứu động đất, sóng thần, cảnh báo thiên tai, bảo vệ cuộc sống của hàng triệu người dân. Hơn ai hết, ông hiểu rõ rằng, một đất nước nằm trên những vùng đứt gãy như Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc trong việc nghiên cứu và dự báo những nguy cơ động đất, sóng thần.
 |
| PGS.TS Nguyễn Hồng Phương trong một Hội nghị khoa học ở Chile |
Hành trình đến với ngành địa chấn học
Sinh năm 1955, PGS.TS Nguyễn Hồng Phương là một trong những người Việt Nam đầu tiên được đào tạo bài bản về địa chấn học tại Liên Xô. Khi theo học tại Trường Đại học Quốc gia Moskva, ông đã có cơ hội tiếp cận với những nền tảng khoa học tiên tiến nhất về động đất và sóng thần – một lĩnh vực khi đó còn rất xa lạ với Việt Nam.
Sau khi tốt nghiệp, ông trở về nước đúng vào thời điểm chiến tranh biên giới nổ ra và lập tức lên đường nhập ngũ. Hai năm quân ngũ đã hun đúc thêm tinh thần trách nhiệm và lòng kiên trì để ông tiếp tục theo đuổi con đường nghiên cứu đầy thử thách phía trước.
Những năm 1990, khi đất nước còn đang trong giai đoạn khó khăn, ông quay lại Nga để làm nghiên cứu sinh tiến sĩ, tiếp tục đào sâu về địa chấn học. Dù phải chấp nhận nhiều mất mát và hy sinh trong cuộc sống cá nhân, ông vẫn kiên trì với con đường khoa học, đặt nền móng cho những nghiên cứu có ảnh hưởng sâu rộng sau này.
Người đặt nền móng cho hệ thống cảnh báo động đất, sóng thần ở Việt Nam
Nhắc đến PGS.TS Nguyễn Hồng Phương là nhắc đến một trong những người đầu tiên đưa nghiên cứu động đất và sóng thần trở thành một lĩnh vực khoa học quan trọng tại Việt Nam. Trước đây, công tác theo dõi và cảnh báo động đất tại nước ta chưa thực sự được chú trọng, nhưng với những đóng góp bền bỉ của ông cùng các đồng nghiệp, hệ thống cảnh báo động đất và sóng thần của Việt Nam đã từng bước hoàn thiện và đạt được những thành tựu quan trọng.
Từ năm 2007, ông giữ cương vị Phó Giám đốc Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần, Viện Vật lý Địa cầu, Viện Hàn lâm Khoa học Việt Nam. Đây là đơn vị đầu não chịu trách nhiệm thu thập, phân tích dữ liệu địa chấn và phát đi các cảnh báo động đất, sóng thần trong nước.
 |
| Một bức ảnh đời thường của PGS.TS Nguyễn Hồng Phương |
Với sự dẫn dắt của ông, Trung tâm không chỉ phát triển hệ thống theo dõi hiện đại, mà còn tham gia vào các chương trình hợp tác quốc tế với những tổ chức lớn như Ủy ban Liên chính phủ về Hải dương học (IOC) của UNESCO, đảm bảo Việt Nam có vị trí trong mạng lưới cảnh báo sóng thần toàn cầu.
Trong giai đoạn 2019-2022, PGS.TS Nguyễn Hồng Phương cùng các đồng nghiệp đã xây dựng cơ sở dữ liệu lưu trữ hơn 1000 kịch bản mô phỏng sóng thần trên Biển Đông. Đây là một bước tiến mang tính đột phá, giúp Việt Nam có thể dự đoán và ứng phó với các thảm họa động đất, sóng thần một cách khoa học hơn.
Những đóng góp khoa học quan trọng
Không chỉ tập trung vào công tác cảnh báo, PGS.TS Nguyễn Hồng Phương còn là tác giả và chủ trì nhiều công trình nghiên cứu khoa học có giá trị thực tiễn cao:
• Dự án quản lý tài nguyên và môi trường dải ven biển Việt Nam (1997-1999) – một trong những nghiên cứu nền tảng về quản lý rủi ro thiên tai ven biển.
• Đánh giá độ nguy hiểm động đất và sóng thần tại Ninh Thuận (2012-2016) – phục vụ công tác thẩm định địa điểm xây dựng nhà máy điện hạt nhân quốc gia.
• Tham gia xây dựng “Kế hoạch Quốc gia ứng phó thảm họa động đất và sóng thần” – một dự án quan trọng do Bộ Quốc phòng chủ trì, giúp nâng cao năng lực dự báo và ứng phó thiên tai của Việt Nam.
Bằng những nghiên cứu này, ông đã đóng góp trực tiếp vào việc hoạch định chính sách, giúp các cơ quan chức năng đưa ra những quyết định quan trọng trong quản lý rủi ro thiên tai.
Người thầy của nhiều thế hệ nhà khoa học trẻ
Bên cạnh nghiên cứu, PGS.TS Nguyễn Hồng Phương còn dành hơn 20 năm giảng dạy tại nhiều trường đại học danh tiếng như Đại học Khoa học Tự nhiên, Học viện Khoa học Công nghệ, Đại học Đại Nam. Ông đã hướng dẫn thành công 3 tiến sĩ, 8 thạc sĩ và đào tạo hàng trăm sinh viên trong lĩnh vực địa chấn học.
Với ông, việc truyền đạt kiến thức không chỉ là trách nhiệm mà còn là niềm đam mê. Nhờ có những thế hệ học trò mà ông đào tạo, ngành địa chấn học Việt Nam đã có thêm nhiều nhân tài tiếp tục theo đuổi con đường nghiên cứu còn nhiều thách thức này.
 |
| PGS.TS Nguyễn Hồng Phương chụp ảnh cùng học trò trong Lê bảo vệ Luận án Tiến sĩ |
TS. Nguyễn Xuân Anh, Viện trưởng Viện Vật lý Địa cầu, nhận xét:
"PGS.TS Nguyễn Hồng Phương là một trong những nhà khoa học tiên phong trong nghiên cứu động đất, sóng thần tại Việt Nam. Hơn 15 năm qua, ông đã góp phần quan trọng trong công tác cảnh báo thiên tai, xây dựng hệ thống theo dõi và cung cấp thông tin kịp thời.
Không chỉ tận tụy với nghiên cứu, ông còn là một người thầy tâm huyết, đào tạo nhiều thế hệ học trò. Dù công việc áp lực, thầy Phương vẫn giữ niềm say mê với âm nhạc, luôn lạc quan và cống hiến không ngừng cho khoa học."
Một nhà khoa học với tâm hồn nghệ sĩ
Dù dành trọn đời cho khoa học, nhưng PGS.TS Nguyễn Hồng Phương không chỉ là một nhà nghiên cứu khô khan. Ông yêu thích âm nhạc, đặc biệt là ghita. Từ thời sinh viên, ông đã chơi nhạc, vẽ tranh, và sáng tác thơ.
Khi nhập ngũ, ông cùng đồng đội thành lập ban nhạc Mía – một nhóm những cựu chiến binh từng du học ở Đông Âu, say mê những giai điệu trữ tình và nhạc quốc tế. Đến nay, ban nhạc vẫn tồn tại, như một biểu tượng cho tình bạn và niềm đam mê bất tận với âm nhạc.
 |
| PGS.TS Nguyễn Hồng Phương say mê cùng cây đần ghi ta và đồng đội |
Chặng đường chưa dừng lại
Mặc dù đã đến tuổi nghỉ hưu, nhưng PGS.TS Nguyễn Hồng Phương vẫn tiếp tục nghiên cứu, giảng dạy và cống hiến. Ông vẫn xuất hiện trong những hội thảo khoa học, vẫn viết những công trình nghiên cứu mới, và vẫn dành thời gian cho những giai điệu ghita thân thuộc.
Với những đóng góp to lớn cho ngành địa chấn học Việt Nam, ông không chỉ là một nhà khoa học tiên phong, mà còn là một người đặt nền móng cho sự phát triển của ngành này trong tương lai. Một đời tận tụy vì khoa học, vì đất nước – đó chính là chân dung của PGS.TS Nguyễn Hồng Phương, nhà khoa học địa chấn hàng đầu của Việt Nam.
Mời quý độc giả đón xem video để tìm hiểu thêm về chân dung và những cống hiến của PGS.TS Nguyễn Hồng Phương cho lĩnh vực khoa học địa chấn ở Việt Nam.
