Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, loạt bài viết đã phản ánh chi tiết hoạt động đấu thầu của Công ty TNHH Tư vấn Thiết kế Đầu tư Xây dựng Thành Tín (Công ty Thành Tín) tại tỉnh Đồng Nai. Bức tranh tổng thể cho thấy một doanh nghiệp có tỷ lệ trúng thầu rất cao (trên 92%), hoạt động tập trung tại một số chủ đầu tư nhất định, đặc biệt là Ban QLDA khu vực 04 (BQLDA huyện Thống Nhất cũ), nơi công ty trúng tuyệt đối 17/17 gói thầu tham gia.

Các dấu hiệu đáng lo ngại bao gồm việc thường xuyên trúng các gói chỉ định thầu (4 gói liên tiếp trong năm 2025 tại Ban QLDA khu vực 04), hoặc trúng thầu trong bối cảnh là nhà thầu duy nhất tham gia (như các gói thầu tại Trường THCS Lý Tự Trọng, Trường MN Bình Lộc...).

Hệ quả trực tiếp của việc thiếu cạnh tranh là tỷ lệ tiết kiệm ngân sách nhà nước ở mức rất thấp. Trung bình các gói thầu Công ty Thành Tín trúng chỉ đạt tỷ lệ tiết kiệm 1,67%, cá biệt có gói thầu chỉ tiết kiệm 0,9%.

Đối chiếu với quy định pháp luật

Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15) cùng các văn bản hướng dẫn như Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC đã có hiệu lực, với mục tiêu hàng đầu là tăng cường cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Điều 6 của Luật Đấu thầu 2023 quy định rất chặt chẽ về việc "Bảo đảm cạnh tranh trong đấu thầu". Điều 16 của Luật cũng quy định nghiêm cấm các hành vi thông thầu, gian lận, hoặc nêu điều kiện trong hồ sơ mời thầu nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu, gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng.

Các hiện tượng như một nhà thầu trúng thầu liên tục tại một chủ đầu tư, hay các gói thầu đấu thầu rộng rãi nhưng chỉ có một nhà thầu tham gia, cần được soi chiếu dưới lăng kính của các quy định này.

Góc nhìn chuyên gia: Chỉ định thầu và hiệu quả kinh tế

Trao đổi với Báo Tri thức và Cuộc sống dưới góc độ pháp lý, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TPHCM) cho biết: "Tinh thần của Luật Đấu thầu mới là siết chặt việc chỉ định thầu và khuyến khích tối đa đấu thầu rộng rãi. Việc một doanh nghiệp trúng liên tiếp 4 gói chỉ định thầu trong thời gian ngắn tại cùng một chủ đầu tư như trường hợp của Công ty Thành Tín tại Ban QLDA khu vực 04 (BQLDA huyện Thống Nhất cũ) là điều cần được xem xét cẩn trọng."

Luật sư Hương phân tích thêm: "Pháp luật (Điều 23 Luật Đấu thầu 2023) chỉ cho phép chỉ định thầu trong các trường hợp rất cụ thể, như cấp bách, bí mật nhà nước, hoặc hạn mức rất nhỏ. Nếu các gói thầu này đều dưới hạn mức theo điểm m khoản 1 Điều 23 và hướng dẫn tại Nghị định 214/2025/NĐ-CP thì việc chỉ định thầu là đúng quy trình. Tuy nhiên, nếu việc áp dụng chỉ định thầu diễn ra thường xuyên, lặp đi lặp lại với cùng một nhà thầu, cơ quan quản lý cần giám sát để tránh vi phạm quy định tại điểm l, khoản 6, Điều 16 Luật Đấu thầu về hành vi 'Chia nhỏ dự án, dự toán mua sắm thành các gói thầu nhằm mục đích chỉ định thầu'."

Đồng quan điểm, chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang nhấn mạnh đến hiệu quả kinh tế và tính cạnh tranh của các gói thầu.

Ông Giang phân tích: "Mục tiêu cuối cùng của đấu thầu là hiệu quả kinh tế. Tỷ lệ tiết kiệm 1,67% hay 0,9% là con số khiêm tốn, không phản ánh đúng bản chất cạnh tranh. Vấn đề lớn nhất cần làm rõ là tại sao các gói thầu của Ban QLDA khu vực 04 (Ban QLDA huyện Thống Nhất) lại thường xuyên chỉ có 01 nhà thầu tham gia? Phải chăng hồ sơ mời thầu có vấn đề, cài cắm các tiêu chí hạn chế nhà thầu, vi phạm khoản 3 Điều 16 Luật Đấu thầu, hoặc thông tin mời thầu chưa đủ rộng rãi?"

Chuyên gia Đỗ Phạm Giang cũng nhấn mạnh trách nhiệm của chủ đầu tư: "Luật Đấu thầu 2023 và Nghị định 214/2025/NĐ-CP đã trao quyền rất lớn cho chủ đầu tư, nhưng cũng đi kèm trách nhiệm giải trình (Điều 78, 79 Luật Đấu thầu). Chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm về việc tại sao gói thầu của mình không thu hút được nhà thầu, hoặc tại sao chỉ có một nhà thầu 'quen' liên tục vượt qua vòng kỹ thuật. Gói thầu duy nhất mà Công ty Thành Tín trượt khi có 3 nhà thầu tham gia (tại Ban QLDA khu vực 10) cho thấy rõ, khi có cạnh tranh thực sự, ngân sách nhà nước sẽ được hưởng lợi nhiều hơn (tiết kiệm 3,2%) và kết quả lựa chọn nhà thầu cũng sẽ khác."

Các chuyên gia đều đồng thuận rằng, để Luật Đấu thầu 2023 thực sự đi vào cuộc sống, cần tăng cường vai trò giám sát (Điều 86 Luật Đấu thầu) của cả cơ quan quản lý cấp trên và cộng đồng đối với các chủ đầu tư, đặc biệt là các chủ đầu tư có lịch sử đấu thầu kém cạnh tranh như Ban QLDA khu vực 04 và Phòng GD&ĐT huyện Xuân Lộc tại tỉnh Đồng Nai. Việc minh bạch hóa hoạt động đấu thầu là yêu cầu cấp thiết để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.