Luật quy chế cho Donbass có phải là giải pháp cho Ukraine?

Hôm 17/9/2014, Rađa Tối cao Ukraine đã không phải quá khó khăn mới thông qua được các dự án luật do tổng thống Petro Poroshenko đưa ra trước đó về quy chế đặc biệt cho các khu vực riêng biệt của Donbass và ân xá cho dân quân.

Phiên họp của quốc hội xem xét các văn kiện trên thậm chí đã có lúc bị ngừng– chắc là do số phận của các dự án luật của tổng thống đã bị đặt nhiều dấu hỏi, nhưng kết cục với đa số không nhiều và chỉ trong chế độ họp kín chúng đã được phê duyệt.

Bây giờ hội đồng bộ trưởng và các cơ quan chính quyền trung ương khác sẽ có thể ký kết với các cơ quan tự quản địa phương của Donbass các hiệp ước về phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa của các khu vực riêng biệt. Nhà nước phải đảm bảo quyền sử dụng tiếng Nga hoặc bất cứ ngôn ngữ nào khác, sự phát triển tự do và quyền bình đẳng của các ngôn ngữ đó. Ngoài ra, luật dự kiến tổ chức bầu cử địa phương ngoài thời hạn ở những khu vực riêng biệt của Donbass ngày 07/12.

Trong văn bản kèm theo luật về ân xá, về phần mình, có nói là Kiev sẵn sàng “tha thứ” cho các dân quân tham gia vào các trận đánh ở miền Đông, những người trong một tháng sau khi luật có hiệu lực sẽ hạ vũ khí và thả con tin. Điều này sẽ không được áp dụng cho những người bị nghi phạm tội nặng như giết người, đe dọa cuộc sống của nhà hoạt động nhà nước, phá hoại biệt kích v.v… Điều này cũng không đề cập đến những người mà Ukraine cho là có liên can đến vụ rơi máy bay của hãng hàng không Malaysia Airlines ngày 17/7 ở tỉnh Donetsk.

Sáng sớm vẫn chưa có sự tin chắc là Rađa Tối cao sẽ thông qua luật về quy chế đặc biệt cho một số khu vực riêng biệt của Donbass và ân xá. Ít ra là đã không thể nói về đa số chắc chắn ủng hộ những văn kiện này.

Đại biểu phái lớn nhất trong quốc hội Batkivshina là Andrei Shevchenko viết trên trang Twitter của mình: “Tạm thời các luật này chưa đủ phiếu ủng hộ. Batkivshina và Svoboda phản đối. Bỏ phiếu đồng ý là nguyên đảng viên đảng các Khu vực, những người cộng sản, người của tổng thống và của Udar”.

Đảng các Khu vực về phần mình đã khẳng định ủng hộ các dự án luật của tổng thống. Phó thứ nhất phái các Khu vực trong Rađa Tối cao - Mikhail Chechetov tuyên bố với RIA Novosti: “Tất nhiên, chúng tôi sẽ ủng hộ văn kiện này. Trong mọi trường hợp đây là bước đi tới hòa bình. Văn kiện này sẽ cho phép dành những quyền hạn rộng lớn cho các tỉnh Donetsk và Lugansk, tạo khả năng bầu cử và duy trì tiếng Nga”.

Nhưng chỉ có phiếu của “đảng hòa bình” vô điều kiện, công khai thôi thì không đủ. Vì vậy những người ủng hộ Poroshenko kiên trì đòi thảo luận tại các phiên họp kín nhằm cố lôi kéo cho được phiếu ủng hộ mình của những người còn do dự. Mãi đến lần bỏ phiếu thứ hai mới quyết định được là “họp kín”, nhưng chiến thuật này hóa ra đã là đúng– chắc là đã tìm ra được “những khâu yếu” trong đảng Batkivshina.

Chủ tịch Svoboda Oleg Tyagnibok phẫn nộ thông báo trên trang Twitter của mình: “Duy nhất đảng “Svoboda” đã không có phiếu nào ủng hộ (luật) về quy chế đặc biệt. Họ đã rút các tấm phiếu ra và giơ lên cao. Thật xấu hổ! 277 ủng hộ quy chế đặc biệt và 287 ủng hộ ân xá”.

Theo các chuyên gia, sự phức tạp khi xem xét phê duyệt các dự án của tổng thống một lần nữa cho thấy sự ủng hộ Poroshenko ở Rađa Tối cao nói riêng và trong các lực lượng chính trị Ukraine nói chung là yếu.

Nhà chính trị học Oleg Bondarenko đánh giá: “Ông ta không có và sẽ không có được sự ủng hộ chắc chắn. Và nói chung tôi nghi ngờ là trong bầu cử sắp tới ông ta sẽ nhận được nhiều phiếu hơn hiện nay. Mọi việc có thể kết thúc chỉ xấu hơn đối với ông”.

Các chuyên gia cho rằng, Poroshenko đã có thể “đẩy” các luật về Donbass qua phê duyệt của Quốc hội là vì việc phê duyệt chúng đã được sắp đặt ngay cùng với việc phê chuẩn hiệp ước về hội nhập của Ukraine với Liên minh châu Âu EC, và đây không phải là nguyên nhân cuối cùng.

Giám đốc Viện chiến lược toàn cầu Ukraine Vadim Karasev nói với RIA Novosti: “Việc đó (xem xét trong cùng một ngày các luật về Donbass và hiệp ước về hội nhập với EC– chú thích của ban biên tập) không phải là tình cờ”. Chuyên gia này giải thích: “Luật về quy chế đặc biệt dẫu sao cũng đã được bàn với Liên bang Nga, và cả với Liên minh châu Âu. Vì vậy hôm nay người ta đã không chỉ bày tỏ sự lựa chọn châu Âu của Ukraine, mà cả tâm trạng mong có hòa bình của ban lãnh đạo Ukraine, tâm trạng giải quyết hòa bình cuộc khủng hoảng ở Donbass”.

Dẫu sao vẫn còn nhiều người không vừa lòng. Nguyên thủ tướng Ukraine, thủ lĩnh đảng Batkivshina Yuliya Timoshenko, ví dụ, cho rằng, là các luật được thông qua hôm thứ ba không mang lại hòa bình cho Donbass.

Bà nói tại họp báo nhanh ở Rađa Tối cao: “Tôi muốn nói rõ, là các luật không mang lại hòa bình cho đất nước, bởi vì biên bản Minsk bị vi phạm”, nhưng cũng không giải thích bà muốn nói đến điều gì. Timoshenko nói thêm: “Tôi cho rằng, con đường duy nhất hiện nay có thể là lối thoát là bắt đầu các cuộc hội đàm mới trong khuôn khổ như hội nghị Geneve trên lập trường cứng rắn, nơi sẽ có sự tham gia của đại diện Mỹ, Liên minh châu Âu, Ukraine, và– tôi nhấn mạnh– chính quyền Nga, chứ không phải các đại diện không ai biết của LNR và DNR”.

Nhà chính trị học Karasev giải thích, là Timoshenko và đảng của bà lo ngại, rằng các văn kiện được thông qua hôm 17/9 có thể được đánh giá là sự hợp pháp hóa các nước cộng hòa tự xưng của miền Đông và thủ lĩnh của họ.

Chuyên gia này nhận định: “Đây là lập trường của đảng Batkivshina, cũng là lập trường trước bầu cử. Họ có cách nhìn khác với tình hình ở miền Đông, cách nhìn khác về con đường ra khỏi khủng hoảng. Họ cho rằng lối thoát tốt hơn cả là hành động trên lập trường sức mạnh, gia nhập NATO, nhận đảm bảo an ninh cho Ucriana từ phía Liên minh Bắc Đại Tây dương”.

Còn ngay ở Donbass thì người ta, xem ra, đánh giá các luật được Rađa Tối cao thông qua là tích cực, cho dù có dè dặt. Cụ thể, nhà phối hợp của Mặt trận nhân dân Novorossiya (tên liên minh của LNR và DNR) Denis Pushilin chỉ rõ, là nay “không còn ai có thể gọi dân quân là “khủng bố” nữa”.

Ông Pushilin nói với RIA Novosti: “Điều trong “Luật về quy chế đặc biệt” về khả năng tổ chức cảnh sát nhân dân độc lập với lực lượng vũ trang Kiev trao cho dân quân của Donbass tính hợp pháp cấp độ quốc tế. Nay không còn ai có thể gọi dân quân là khủng bố nữa. Đây rõ ràng là cái được của luật này”.

Chính quyền nước cộng hòa nhân dân Lugansk tự xưng, về phần mình, coi các luật mới là cơ hội để giải quyết hòa bình cuộc khủng hoảng, dù cũng thừa nhận, là vẫn còn các câu hỏi. Người đứng đầu LNR Igor Plotnitskiy tuyên bố với RIA Novosti: “Luật về quy chế đặc biệt cho Donbass về cơ bản phù hợp với lập trường đàm phán của chúng tôi được công bố hôm 1/9. Vì vậy, dù còn nhiều điểm chưa rõ, có thể nói, là giải pháp hòa bình đã có được cơ hội đầu tiên”.

Ở Donetsk mọi người kiềm chế hơn trong đánh giá. Thủ tướng nước cộng hòa nhân dân tự xưng Donetsk Aleksandr Zakharchenko tuyên bố, là sẽ đưa ra đánh giá văn kiện về quy chế đặc biệt cho Donbass chỉ sau khi nó có hiệu lực. Ông Aleksandr Zakharchenko nói với RIA Novosti: “Cứ để họ công bố, để luật có hiệu lực. Sau đó chúng tôi sẽ dịch ra tiếng Nga, sẽ đọc và đưa ra đánh giá”.

Về phần mình phó thủ tướng thứ nhất của DNR Andrei Purgin bày tỏ hi vọng, là luật về quy chế đặc biệt cho các khu vực riêng biệt của Donbass có thể thúc đẩy các đàm phán hòa bình.

Ông Purgin nói với RIA Novosti: “Chúng tôi coi luật này như điểm tiếp cận cho đối thoại tiếp theo, chứ không phải văn bản pháp lý. Đây là chuyện vô nghĩa, khi Rađa Tối cao thông qua luật không phải cho Ukraine, mà là cho Donbass. Chúng tôi có quốc hội của mình để làm những việc đó”.

Purgin nhấn mạnh, rằng nước cộng hòa nhân dân Donetsk không chấp nhận bất cứ hiệp ước chính trị nào với Ukraine, cụ thể như việc liên bang hóa khu vực. Ông này cũng nhận định, rằng luật do quốc hội Ukraine thông qua là luật khung và có thể bị tước bỏ thực chất. Purgin đánh giá: “Luật của họ là khung. Sẽ có các văn bản dưới luật, và chắc là, luật sẽ bị tước bỏ thực chất”.

Việc Rađa Tối cao thông qua văn kiện về quy chế đặc biệt cho các lãnh thổ riêng biệt của Donbass đã mang lại những kết quả bất ngờ. Luật còn chưa có hiệu lực, các khu vực khác đã kịp tuyên bố về những điều chưa hiểu được và mong muốn cũng có được thêm quyền hạn, mà đó là ở đầu kia của nước cộng hòa Ukraine.

Thị trưởng Lvov Andrei Sadovoi viết trên trang Facebook của mình: “Với tư cách người đứng đầu Lvov nhiều năm qua tôi đòi tăng quyền cho các thành phố và làng mạc của Ukraine”. Ông này tỏ ra không hiểu nổi việc nay Donbass sẽ có được các quyền này. Ông Sadovoi nhấn mạnh: “Và các thành phố và làng mạc của Ukraine dưới cờ Ukraine, đang bị đè dưới tấm bê tông của bộ máy nhà nước phải tiếp nhận tín hiệu này ra sao đây? Tất cả các chính khách trước bầu cử đều nói về quyền của các cộng đồng. Còn sau đó thì chỉ có tước bỏ các quyền này. Cả các vị xanh, cả các vị da cam! Tất cả!”

Theo nhà chính trị học Bondarenko, phản ứng của thị trưởng Lvov là hoàn toàn logic và, hơn nữa, những suy nghĩ như vậy có thể xuất hiện không chỉ ở Lvov, mà cả ở các khu vực khác của Ukraine, ví dụ như Zakarpatiye (miền Tây Ukraine) hoặc tỉnh Odessa (ở miền Nam Ukraine). Ông này cho rằng: “Hoàn toàn logic khi giả thiết là những tâm trạng như vậy sẽ xuất hiện ở các khu vực ở Ukraine”.

Chuyên gia này giải thích: “Đây là vấn đề tuyệt đối phù hợp quy luật. Đúng thật, tại sao, ví dụ, Zakarpatiye lại phải tồn tại dưới dạng như hiện nay?”.

Luật về quy chế đặc biệt cho một phần của Donbass có thể bị bãi bỏ sau một năm rưỡi, “nếu như trật tự sẽ được lập lại”, cố vấn của Tổng thống Ukraine Igor Gryniv tuyên bố.

Trang mạng của tổng thống Ukraine viết: “Luật sẽ mất hoàn toàn hiệu lực sau ba năm. Luật có thể được kết thúc cả sau nửa năm, nếu như trật tự sẽ được lập lại. Nó có thể kết thúc cả sau một năm”.