Việt Nam dư thừa từ 1,5–2,5 triệu nam giới trong độ tuổi kết hôn

Trong xã hội hiện đại, mỗi đứa trẻ đều là món quà vô giá. Thế nhưng, ở nhiều địa phương, sự thiên lệch trong tư tưởng ưa thích con trai hơn con gái vẫn còn tồn tại, âm thầm để lại những hệ lụy nghiêm trọng cho tương lai dân số Việt Nam.

Mất cân bằng giới tính khi sinh không chỉ là con số trong báo cáo thống kê, mà là tiếng chuông cảnh báo về một xã hội đang đối mặt với nguy cơ mất cân đối, ảnh hưởng sâu sắc đến cấu trúc dân cư, hôn nhân và phát triển bền vững.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê và Tổng cục Dân số, tỷ số giới tính khi sinh hiện dao động ở mức 112 bé trai/100 bé gái, cao hơn so với mức sinh học tự nhiên (104–106). Ở một số tỉnh, đặc biệt là khu vực đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ, tỷ lệ này có nơi vượt ngưỡng 120 bé trai/100 bé gái.

Nguyên nhân sâu xa từ tư tưởng trọng nam khinh nữ đến sự can thiệp của công nghệ. Mặc dù pháp luật Việt Nam nghiêm cấm hành vi lựa chọn giới tính thai nhi, nhưng với sự phát triển của công nghệ siêu âm và xét nghiệm sớm, không ít người vẫn tìm cách biết trước giới tính để đưa ra quyết định sinh con theo ý muốn.

Tư tưởng “phải có con trai để nối dõi tông đường” vẫn còn in sâu trong tâm lý của nhiều gia đình, nhất là ở nông thôn. Chính sự thiên lệch này đã khiến tỷ số giới tính khi sinh ở một số tỉnh, thành luôn ở mức cao, vượt ngưỡng cảnh báo cao hơn nhiều so với mức sinh học tự nhiên.

Nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời, đến năm 2035, Việt Nam có thể dư thừa từ 1,5–2,5 triệu nam giới. Nếu tình trạng này không được kiểm soát, trong 20–30 năm tới Việt Nam có thể thiếu hụt hàng triệu phụ nữ trong độ tuổi kết hôn, dẫn đến hàng loạt hệ lụy như: Gia tăng tội phạm, buôn bán phụ nữ, bạo lực gia đình; Khó khăn trong hôn nhân và sinh đẻ; Mất cân đối nghiêm trọng trong cơ cấu dân số và chất lượng giống nòi...

Một xã hội phát triển không thể vững mạnh nếu một nửa dân số bị xem nhẹ hoặc bị đối xử bất công ngay từ khi chưa được sinh ra.

Giảm mất cân bằng giới tính khi sinh hôm nay chính là gìn giữ hạnh phúc cho mai sau, là nền tảng cho một Việt Nam phát triển bền vững, nhân ái và bình đẳng.

Hà Nội nhiều nơi vượt ngưỡng

Mất cân bằng giới tính khi sinh là một trong những thách thức lớn của công tác dân số tại Hà Nội, đe dọa sự ổn định cơ cấu dân số và phát triển bền vững của gia đình, xã hội. Với vị thế trung tâm chính trị – kinh tế cả nước, tốc độ đô thị hóa nhanh và xu hướng sinh ít con, Hà Nội coi việc kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh là nhiệm vụ cấp thiết nhằm bảo đảm công bằng giới và chất lượng dân số.

Theo Tổng cục Thống kê và Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA), tỷ số giới tính khi sinh của Việt Nam năm 2023 duy trì ở mức khoảng 112 bé trai/100 bé gái. Riêng Hà Nội dao động quanh 111–113, cao hơn mức sinh học tự nhiên (khoảng 105).

Một số điểm ngoại thành như: Thường Tín, Phú Xuyên, Gia Lâm... từng ghi nhận tỷ số vượt ngưỡng 115 trong các giai đoạn cao điểm. Đây là con số đáng báo động, phản ánh tâm lý “trọng nam khinh nữ” vẫn tồn tại, đặc biệt tại vùng ven và khu vực truyền thống.

Nhằm đưa mất cân bằng giới tính khi sinh về mức tự nhiên, Hà Nội đang hoàn thiện hệ thống báo cáo, thu thập dữ liệu đến từng xã, phường để phát hiện sớm nơi có tỷ số giới tính khi sinh cao. Thành phố cũng siết chặt kiểm tra các cơ sở siêu âm, sản khoa, nâng mức xử phạt với hành vi tiết lộ hoặc lựa chọn giới tính thai nhi.

Nhiều mô hình đã được triển khai như: tư vấn và khám sức khỏe tiền hôn nhân; câu lạc bộ chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên, thanh niên; hàng trăm buổi truyền thông bình đẳng giới mỗi năm tại trường học, khu dân cư.

Thành phố đẩy mạnh truyền thông đa kênh – từ loa truyền thanh, mạng xã hội, tờ rơi đến đặc san dân số – để giúp người dân hiểu rõ hậu quả lâu dài của mất cân bằng giới tính: khó khăn trong hôn nhân, gia tăng bạo lực giới, mất ổn định nhân lực.

Song song đó, các mô hình “Gia đình không lựa chọn giới tính khi sinh”, “Làng bình đẳng giới”, “Thôn không mất cân bằng giới tính khi sinh” được triển khai rộng rãi, giúp nâng cao nhận thức của người dân và thay đổi hành vi rõ rệt.

Sở Y tế phối hợp với Bộ Y tế, Tổng cục Thống kê, UNFPA và các tổ chức quốc tế xây dựng Kế hoạch hành động giai đoạn 2026–2030. Mục tiêu là giảm tỷ số giới tính khi sinh về mức 109 bé trai/100 bé gái sau năm 2025, đồng thời nâng cao vị thế phụ nữ, trẻ em gái trong mọi lĩnh vực.