Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, qua 4 kỳ phản ánh, bức tranh toàn cảnh về những bất cập tại gói thầu IB2500478937 (Mua sắm thiết bị dạy học lớp 4, lớp 5, giá dự toán hơn 141 tỷ đồng) thuộc dự án 160 tỷ đồng tại Vĩnh Long đã dần hiện rõ. Từ những rào cản pháp lý (yêu cầu "Quyết định xuất bản" cho phần mềm, yêu cầu xác nhận catalogue) đến các "bẫy" kỹ thuật tinh vi (máy ảnh chống hóa chất, màn hình 21.45 inch, Tivi tính năng khách sạn). Vấn đề đặt ra hiện nay là trách nhiệm giải trình của các bên liên quan và việc đảm bảo tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật về đấu thầu.

Khoảng trống trong trách nhiệm giải trình

Rà soát lại toàn bộ quá trình trao đổi thông tin, bao gồm các văn bản kiến nghị của nhà thầu và Văn bản trả lời số 1258/BQL-QLDA2 ngày 24/11/2025, có thể nhận thấy một khoảng cách lớn giữa nội dung kiến nghị và chất lượng giải trình.

Các nhà thầu đã đặt ra những câu hỏi rất cụ thể, dựa trên phân tích kỹ thuật và căn cứ pháp lý. Họ cũng đã chỉ rõ các model sản phẩm được cho là đáp ứng các yêu cầu đặc thù này (Ricoh Pentax WG-1000, MSI PRO MP225, LG Hotel TV).

Tuy nhiên, phản hồi từ Chủ đầu tư - đại diện là ông Phan Văn Dũ (Phó Giám đốc Ban Quản lý dự án Dân dụng và Công nghiệp tỉnh Vĩnh Long), chủ yếu lặp lại các luận điểm mang tính nguyên tắc: “bám sát yêu cầu kỹ thuật”, “đáp ứng nhu cầu sử dụng”, “trên cơ sở dự toán được phê duyệt”, “tuân thủ quy định pháp luật”. Không có một dẫn chứng pháp lý cụ thể hay giải thích khoa học thuyết phục nào được đưa ra để phản bác lại các lập luận của nhà thầu.

Sự thiếu vắng các giải trình cụ thể đã khiến các nhà thầu bức xúc, dẫn đến nghi vấn được nêu thẳng trong văn bản: “Phải chăng đây là kịch bản cài cắm các tiêu chí nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu, tạo lợi thế cho một nhà thầu...?”

Soi chiếu dưới góc nhìn của Luật Đấu thầu

Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15, Luật số 90/2025/QH15) và các văn bản hướng dẫn thi hành như Nghị định 214/2025/NĐ-CP, Thông tư 79/2025/TT-BTC đã quy định rất chặt chẽ về các nguyên tắc cạnh tranh, công bằng, minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Trao đổi về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TPHCM) nhấn mạnh: "Mục tiêu cốt lõi của Luật Đấu thầu là đảm bảo hiệu quả kinh tế thông qua cạnh tranh lành mạnh. Khoản 3 Điều 44 Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 quy định rõ: 'Hồ sơ mời thầu không được nêu điều kiện dẫn đến làm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng'. Khi nhà thầu chỉ ra các dấu hiệu 'khóa' thông số kỹ thuật hoặc yêu cầu giấy phép không phù hợp, Bên mời thầu có nghĩa vụ chứng minh tính hợp lý, hợp pháp của các yêu cầu đó."

Luật sư Hương phân tích thêm: "Theo tinh thần của Nghị định 214/2025/NĐ-CP, nếu các yêu cầu kỹ thuật chỉ có một hoặc một số ít sản phẩm đáp ứng được mà không có lý do chính đáng về chuyên môn, hoặc yêu cầu các giấy phép mà pháp luật chuyên ngành không quy định, thì đó có thể bị coi là hành vi vi phạm điều cấm của Luật Đấu thầu. Trách nhiệm giải trình không chỉ dừng lại ở việc trả lời 'đúng quy trình' mà phải đi vào thực chất vấn đề."

Chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang cũng đưa ra nhận định: "Trong bối cảnh các quy định về đấu thầu ngày càng chặt chẽ, việc xây dựng E-HSMT đòi hỏi tính chuyên nghiệp cao. Các hiện tượng 'Tech-lock' (khóa thông số kỹ thuật) như việc đưa ra kích thước lẻ (21.45 inch) hay yêu cầu tính năng chuyên dụng không phù hợp (chống hóa chất cho máy ảnh tiểu học, tính năng khách sạn cho Tivi) là những điểm nhạy cảm cần tránh."

Ông Giang cho rằng: "Nếu gói thầu được thực hiện với các tiêu chí hạn chế cạnh tranh, nguy cơ giá trúng thầu bị đẩy lên cao là hiện hữu, dẫn đến thiệt hại cho ngân sách nhà nước. Khi đó, trách nhiệm không chỉ thuộc về Chủ đầu tư mà còn liên quan đến các đơn vị tư vấn lập và thẩm định hồ sơ mời thầu."

Trách nhiệm của các bên liên quan và kiến nghị

Trong vụ việc này, cần làm rõ vai trò và trách nhiệm của đơn vị Tư vấn lập E-HSMT là Công ty Cổ phần Tư vấn Xây dựng Bến Tre và đơn vị Thẩm định là Công ty TNHH Tư vấn Đầu tư Xây dựng COVICO trong việc tham mưu, đưa các tiêu chí gây tranh cãi vào hồ sơ.

Để đảm bảo dự án 160 tỷ đồng này được triển khai đúng pháp luật, hiệu quả và minh bạch, thiết nghĩ các cơ quan chức năng tỉnh Vĩnh Long cần sớm vào cuộc, rà soát lại toàn bộ quy trình lập, thẩm định E-HSMT của gói thầu IB2500478937.

Ban Quản lý dự án Dân dụng và Công nghiệp tỉnh Vĩnh Long cần thể hiện thái độ cầu thị, xem xét nghiêm túc các kiến nghị của nhà thầu. Nếu cần thiết, cần tiến hành sửa đổi E-HSMT để loại bỏ các rào cản kỹ thuật và pháp lý không phù hợp, mở rộng cơ hội cho các nhà thầu có năng lực tham gia cạnh tranh.

Minh bạch hóa quá trình đấu thầu không chỉ giúp lựa chọn được nhà thầu tốt, tiết kiệm ngân sách mà còn là cách tốt nhất để bảo vệ uy tín của Chủ đầu tư và củng cố niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp vào môi trường đầu tư công bằng, lành mạnh.

Báo Tri thức và Cuộc sống sẽ tiếp tục theo dõi sát sao quá trình lựa chọn nhà thầu của gói thầu này và thông tin đến bạn đọc./.