Dòng họ đáng thương nhất TQ: Có 15 hoàng đế, giờ còn không tới 30.000 người
Trong lịch sử Trung Hoa, có rất nhiều “quốc họ” từng hưng thịnh rực rỡ rồi mai một theo thời gian. Nhưng hiếm có dòng họ nào mang trong mình bi kịch sâu sắc và xót xa như họ Tư Mã – dòng họ từng nắm thiên hạ, có tới 15 vị hoàng đế, đặt dấu chấm hết cho thời Tam Quốc và mở ra một đế chế thống nhất. Thế nhưng hôm nay, hậu duệ họ Tư Mã trên đất Trung Hoa chỉ còn không tới 30.000 người, một con số quá ít ỏi nếu so với những họ từng lập quốc như Lưu, Lý hay Chu. Tại sao một dòng tộc từng ở đỉnh cao quyền lực lại trở thành một họ hiếm hoi như vậy? Câu trả lời nằm trong chính lịch sử đẫm máu và tự diệt của họ.
Khởi đầu của họ Tư Mã gắn với Tư Mã Ý, một nhân vật kiệt xuất thời Tam Quốc. Dưới trướng Tào Ngụy, ông là người từng đối đầu quyết liệt với Gia Cát Lượng, kiên nhẫn từng bước đoạt lấy quyền lực. Sau Tư Mã Ý, con trai là Tư Mã Sư và Tư Mã Chiêu tiếp tục củng cố quyền hành, để rồi cháu nội là Tư Mã Viêm cuối cùng phế bỏ Tào Ngụy, lập ra nhà Tấn năm 266. Đế quốc Tấn thống nhất Trung Hoa sau gần một thế kỷ phân tranh, đánh dấu thời kỳ thái bình tưởng như lâu dài. Trong hơn 150 năm tồn tại, nhà Tấn có 15 vị hoàng đế, nếu kể cả kẻ tiếm vị ngắn ngủi Tư Mã Luân thì là 16. Với một đế chế như thế, lẽ ra họ Tư Mã phải phát triển đông đảo như các dòng họ từng làm chủ thiên hạ khác.
Thế nhưng, ngay từ khi vừa đạt đỉnh cao quyền lực, họ Tư Mã đã gieo mầm diệt vong cho chính mình. Sau khi thống nhất thiên hạ, Tấn Vũ Đế Tư Mã Viêm phong hàng loạt thân vương ra trấn thủ khắp nơi để củng cố ảnh hưởng hoàng tộc. Ông nghĩ đó là cách bảo vệ triều đại, nhưng thực tế lại là một sai lầm chí tử: các vương có quân đội riêng, thế lực kinh tế mạnh và dã tâm không nhỏ. Tệ hơn nữa, việc ông kiên quyết lập con trưởng Tư Mã Trung – người nổi tiếng là đần độn – làm thái tử đã đẩy triều đình vào tay ngoại thích và hoàng hậu sau khi ông băng hà. Năm 290, Tư Mã Trung lên ngôi tức Tấn Huệ Đế, mở màn cho chuỗi bi kịch.
Chỉ một năm sau khi Huệ Đế đăng cơ, Loạn Bát vương nổ ra, kéo dài suốt 15 năm (291–306). Đây là một trong những cuộc nội chiến khốc liệt nhất lịch sử Trung Hoa, nơi chính những người mang dòng máu Tư Mã chém giết, đầu độc và phản bội lẫn nhau để giành quyền lực. Từ những âm mưu cung đình của hoàng hậu Giả Nam Phong và ngoại thích Dương Tuấn, đến việc các thân vương như Tư Mã Lượng, Tư Mã Vĩ, Tư Mã Quýnh, Tư Mã Luân, Tư Mã Ngung, Tư Mã Dĩnh, Tư Mã Việt, Tư Mã Nghệ, Tư Mã Hổ liên tục khởi binh phế lập hoàng đế, triều đình Tây Tấn trở thành một chiến trường đẫm máu.
Chỉ riêng trong Loạn Bát vương, hàng nghìn thành viên hoàng thất bị sát hại, nhiều người phải đổi họ để thoát chết. Không ít thân vương và hậu duệ họ Tư Mã bị giết không chỉ trong chiến đấu mà còn bởi mưu sát, đầu độc, trả thù cá nhân. Các vương tộc từ hàng chú, hàng con đến hàng cháu nội của Tư Mã Viêm đều lần lượt ngã xuống. Người cuối cùng giành quyền kiểm soát – Tư Mã Việt – cũng chết thảm, xác bị quân Hung Nô chém giết rồi băm nát. Có lẽ không có “quốc họ” nào trong lịch sử Trung Hoa lại tự tàn sát mình đến mức như thế.
Hậu quả mà Loạn Bát vương để lại là vô cùng nặng nề. Một đế quốc vừa thống nhất sau thời Tam Quốc nhanh chóng kiệt quệ vì chiến tranh, kho lẫm trống rỗng, dân số giảm mạnh, quân đội rệu rã. Nội chiến cũng mở toang cánh cửa cho các thế lực ngoại tộc như Hung Nô, Tiên Ty, Yết, Khương, Đê – vốn bị nhà Tấn kiểm soát – nổi dậy cát cứ. Đáng chú ý nhất là thủ lĩnh Hung Nô Lưu Uyên, kẻ từng được Tư Mã Dĩnh cầu viện trong Loạn Bát vương, nay tự lập nước Hán (sử gọi là Hán Triệu). Con trai ông là Lưu Thông kế thừa sự nghiệp, đánh chiếm Lạc Dương, bắt sống Tấn Hoài Đế, giết hàng vạn người và tàn sát kinh thành. Tây Tấn chính thức sụp đổ, mở ra thời kỳ Ngũ Hồ Thập lục quốc kéo dài hàng trăm năm chia cắt.
Sự tàn khốc đến mức khi Lưu Thông chiếm kinh đô, ông đã hỏi hoàng hậu cũ của Tấn Huệ Đế là Dương Hiến Dung một câu khiến hậu thế còn rùng mình: “Sao họ Tư Mã giết hại nhau nhiều thế?” Câu hỏi ấy không chỉ là lời mỉa mai dành cho một triều đại đã tự tay giết chính mình, mà còn là bản án lịch sử dành cho một dòng họ từng đứng trên đỉnh cao quyền lực mà không giữ nổi chính dòng máu của mình.
Chính vì những cuộc tàn sát lẫn nhau mà số lượng người mang họ Tư Mã đã bị giảm sút nghiêm trọng ngay từ đầu thế kỷ IV. Không chỉ bị tiêu diệt trong nội chiến, nhiều chi nhánh hoàng tộc còn bị quân ngoại tộc giết sạch trong các cuộc xâm lăng sau đó. Có người phải đổi sang họ khác để sống sót. Lại thêm việc nhà Tấn không ban “quốc họ” cho dân thường như các triều đại Lưu hay Lý từng làm, khiến họ Tư Mã không được “mở rộng dân số” ra ngoài dòng hoàng thất. Hệ quả là từ một “quốc họ” từng đứng đầu thiên hạ, họ Tư Mã chưa bao giờ có được cơ hội lan rộng trong dân gian.
Số phận dòng họ càng trở nên bi thương hơn khi ngay cả sau khi Tây Tấn sụp đổ, Đông Tấn do nhánh họ Tư Mã dựng lên ở Giang Nam cũng không kéo dài được sự hưng thịnh. Đông Tấn tồn tại hơn 100 năm (317–420) nhưng suốt thời gian đó luôn bị quyền thần thao túng, bị ngoại tộc phương Bắc ép sát và cuối cùng cũng diệt vong trong tay Lưu Dụ – người sáng lập nhà Lưu Tống. Sau biến cố ấy, họ Tư Mã chính thức lùi vào hậu trường lịch sử, không bao giờ còn một cơ hội nào để vươn lên nắm thiên hạ lần nữa.
Tất cả những điều đó lý giải vì sao một “quốc họ” từng huy hoàng lại trở thành một họ hiếm hoi ở thời hiện đại. Theo thống kê, Trung Quốc ngày nay có khoảng 1,4 tỷ dân, trong đó họ Lưu có hơn 70 triệu người, họ Lý hơn 100 triệu người – đều là hậu duệ hoặc người được ban họ của các triều đại từng tồn tại lâu dài. Còn họ Tư Mã chỉ còn chưa tới 30.000 người, một con số quá khiêm tốn, phản ánh quá khứ đầy máu và nước mắt của dòng họ này.
Bi kịch của họ Tư Mã không chỉ nằm ở con số nhân khẩu, mà còn là bài học lịch sử cay đắng. Từ một dòng họ lừng lẫy đủ sức kết thúc thời Tam Quốc và thống nhất Trung Hoa, họ lại tự hủy hoại mình bằng lòng tham quyền lực không đáy. Chính những người chung dòng máu đã trở thành kẻ thù không đội trời chung, biến triều đình thành chiến trường và biến chiến trường thành nấm mồ của chính mình. Những gì không kẻ thù nào làm nổi – tiêu diệt một đế chế hùng mạnh – thì chính họ Tư Mã đã tự làm với nhau.
Câu hỏi của Lưu Thông dành cho Dương Hiến Dung – “Sao họ Tư Mã giết hại nhau nhiều thế?” – không chỉ là lời châm biếm lịch sử mà còn là nỗi đau của cả một dòng họ. Tư Mã từng đứng trên thiên hạ, nhưng rồi chính họ đã tự đạp đổ ngai vàng của mình. Hơn 1.700 năm sau, khi hậu duệ họ Lưu, họ Lý, họ Chu vẫn nối dài hàng chục triệu người, thì họ Tư Mã chỉ còn lại vài chục nghìn – như những mảnh xương vụn của một thời đế vương đã tan vào gió bụi.
