Xơ vữa động mạch là sự lắng đọng mỡ lên thành động mạch phối hợp với các yếu tố thuận lợi cho sự lắng đọng mỡ lên thành động mạch như tăng huyết áp, đái tháo đường, hút thuốc lá, ít vận động,… Sự tích tụ cứ diễn tiến tăng thêm mãi tạo thành mãng xơ vữa. Thành mạch trở nên dòn và yếu ớt, bất cứ một áp lực nào làm căng thành mạch có thể gây nên những hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe như đột quỵ, nhồi máu cơ tim, nhồi máu não, tai biến mạch máu não, biểu hiện ban đầu nhẹ hơn là các biểu hiện của bệnh thiếu máu lên não như đau đầu kéo dài, mất ngủ, suy giảm trí nhớ, kém tập trung,…
Cho đến nay, dù chưa rõ đâu là nguyên nhân chủ yếu nhưng người ta biết được khá tường tận một số các yếu tố thường xuyên có mặt cũng như có mối liên quan chặt chẽ nhau trong cơ chế bệnh sinh, trong tần suất mắc bệnh và tỷ lệ tử vong, gây ra các biến chứng nên gọi đó là các yếu tố nguy cơ gây xơ vữa động mạch, bao gồm 9 yếu tố sau:
1. Hút thuốc lá: Hút thuốc lá làm tăng sinh các gốc tự do, gây thay đổi cấu trúc nội mạc mạch máu làm tiền đề cho các mỡ máu bám vào thành mạch. Mối liên hệ giữa hút thuốc lá và các vấn đề thành mạch được xác định từ năm 1964, và đến năm 1989 các nghiên cứu cho thấy hút thuốc lá làm tăng 50% nguy cơ tử vong do vấn đề về tim mạch, và không bỏ thuốc lá sau khi đã bị nhồi máu cơ tim có nguy cơ tử vong và nhồi máu cơ tim tái phát tăng lên rất cao, mức tử vong có thể lên đến 47%.
 |
| Hút thuốc gây xơ vữa động mạch. |
2. Tăng huyết áp: Theo ước tính, mức tăng huyết áp tâm trương lên 5mmHg trong thời gian kéo dài nguy cơ đột quỵ tăng lên 34% và nguy cơ nhồi máu cơ tim tăng 21%. Các nghiên cứu cho thấy điều trị và kiểm soát huyết áp tốt làm giảm nguy cơ đột quỵ và tai biến mạch máu não giảm rất đáng kể.
 |
| Tăng huyết áp. |
3. Rối loạn mỡ máu (tăng Cholesterol toàn phần, LDH và triglicerid tăng, giảm HDL): Tăng cholesterol toàn phần, tăng mỡ máu xấu (tăng LDL) làm tăng tử vong do bệnh động mạch vành. Nếu LDL tăng 1% nguy cơ bệnh động mạch vành lên 2-3%. Nhiều thử nghiệm lâm sàng cho thấy hạ được cholesterol toàn phần và hạ mỡ xấu trong máu, và tăng mỡ tốt (HDL) sẽ mang lại lợi ích rất lớn trong phòng ngừa bệnh mạch vành.
 |
| Rối loạn mỡ máu. |
4. Đái thường đường: Lượng đường cao thường xuyên trong máu sẽ gây biến chứng về mạch máu lớn và mạch máu nhỏ. Biến chứng mạch máu nhỏ như suy thận, mờ mắt , mù, hoại tử chi do tắt động mạch ngoại vi, tê bì thần kinh. Các biến chứng mạch máu lớn thật chức là tổn thương xơ vữa động mạch.
5. Tuổi cao: Đây là yếu tố nguy cơ không thây đổi được, các nghiên cứu cho thấy dưới 55 tuổi bệnh mạch vành ở nam nhiều gấp 3-4 lần so với nữ giới, sau 55 tuổi, tần xuất bệnh mạch vành tăng chậm ở nam nhưng tăng nhanh hơn ở nữ. Đến năm 75 tuổi tần suất bệnh mạch vành ở nam và ở nữ ngang nhau. Theo thống kê của tổ chức y tế thế giới, 2/3 người cao tuổi có nguy cơ mắc bệnh lý thiếu máu não do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra.
6. Béo phì: Béo phì thường đi kèm với yếu tốt khác như tăng huyết áp, tăng mỡ máu, rối loạn dung nạp đường,.. Thông điệp đưa ra là ngừa béo phì, giảm cân là những phần không thể thiếu của chiến lược dài hạn để ngăn chặn bệnh lý động mạch vành.
 |
| Béo phì gây xơ vữa động mạch. |
7. Ít vận động thể lực: Nghiên cứu cho thấy, vận động thể lực thường xuyên có tác động tích cực rõ rệt trên các yếu tố tác động nguy cơ tim mạch như giảm cân đáng kể, giảm mỡ máu xấu, giảm hút thuốc, giảm đường huyết và tăng lượng mỡ tốt cho cơ thể.
8. Có tiền sử gia đình có người mắc bệnh động mạch vành sớm: Đây là yếu tố nguy cơ không thây đổi được, nếu được biết có yếu tố nguy cơ này cần phải theo dõi chặt chẽ tình trạng mỡ máu, điều trị tích cực các bệnh chuyển hóa để phòng ngừa vỡ xơ động mạch.
9. Các yếu tố tâm lý xã hội: Một yếu tố như thái độ thù địch, căng thẳng thường xuyên, trầm cảm và sự cô lập về mặt xã hội có giá trị dự báo nguy cơ mắc bệnh mạch vành.
Tóm lại, dựa trên phân tích các yếu tố nguy cơ trên có thể thấy rằng lượng mỡ xấu trong máu là yếu tố đầu tiên, phối hợp các điều kiện có tổn thương cấu trúc thành mạch do hút thuốc lá, do tăng huyết áp, do đái tháo đường đó là những yếu tố nguy cơ chủ yếu tạo nên mãng xơ vữa động mạch. Thừa cân, béo phì, ít vận động là điều kiện thuận lợi làm tăng nhanh sự hình thành mảng xơ vữa động mạch, đồng thời là sự cản trở việc điều trị rối loạn lipid máu. Riêng tăng huyết áp vừa là yếu tố tác động gây tổn thượng nội mạc mạch máu, vừa là tác nhân gây nhồi máu cơ tim, nhồi máu não.
Với những yếu tố nguy cơ nói trên, người bệnh cần ý thức và được sự quan tâm đầy đủ của cộng đồng để được chăm sóc, phát hiện sớm và phòng bệnh.