Từ ngàn xưa, ngày Tết Nguyên Đán, trên bàn thờ gia tiên của nhiều gia đình bao giờ cũng có bày mâm ngũ quả. Lễ vật truyền thống ấy hàm chứa chiều sâu về đạo lý và chiều cao về triết lý nhân văn của dân tộc.
Ý nghĩa từ số 5
Thờ cúng tổ tiên là đạo hiếu, một nét đặc thù cao đẹp thuộc bản sắc văn hóa dân tộc. Mâm ngũ quả là thành quả lao động của con cháu trong năm qua và là hương vị của đất trời quê hương được bày đẹp nhất và trịnh trọng dâng lên bàn thờ cúng gia tiên, là tấm lòng thành kính của con cháu đối với những người thân đã khuất.
 |
Mâm ngũ quả ngày Tết.
|
Con số 5 trong mâm ngũ quả mang nhiều ý nghĩa sâu xa về văn hóa truyền thống. Người xưa coi số chẵn là âm, số lẻ là dương. Những cái gì có tính hoạt động, hưng phấn, sáng tỏ, tích cực, phát triển, mạnh mẽ, giàu có.... là dương (5 là số dương). Những cái gì ức chế, đen tối, thụt lùi, nhu nhược, tiêu cực, nghèo nàn, nợ nần... thuộc âm (các cụ không bày tứ quả, lục quả hay bát quả). Chính vì yếu tố này nên khi bày mâm ngũ quả, các cụ thường dùng con số 5 là con số dương, không ai bày tứ quả, lục quả hay bát quả.
Ước mơ muôn đời của muôn người Việt là ngũ phúc tức phú, quý, thọ, khang, ninh (giàu, sang, sống lâu, mạnh khỏe và yên ổn). Mâm ngũ quả ngày Tết tượng trưng cho ngũ phúc lâm môn. Năm loại quả phải đủ năm màu sắc khác nhau. Thông thường là nải chuối màu xanh, quả bưởi màu vàng, quả hồng màu đỏ, quả lê màu trắng, chùm nho màu sẫm đen. Màu xanh tượng trưng cho phương Đông, màu vàng tượng trưng cho Trung Phương, màu đỏ tượng trưng cho Nam Phương, màu trắng tượng trưng cho Tây Phương, màu sẫm đen tượng trưng cho Bắc Phương. Năm nguồn của cải cả năm phương đổ về nhà mình, tạo nên sự trù phú, viên mãn của gia đình. Ý nghĩa của năm màu trong mâm ngũ quả còn thể hiện ngũ hành cấu thành ngũ trụ: xanh là hành mộc, vàng là hành thổ, đỏ là hành hỏa, trắng là hành kim, sẫm đen là hành thủy.
Thẩm mỹ mâm ngũ quả
Đầu tiên ngũ quả phải được bày trên một đồ vật hình tròn có chân đế thấp. Xưa thường là chiếc mâm bồng gỗ sơn son. Nay có thể bày trên một chiếc đĩa to, nếu có kệ gỗ nâng cao lên một chút rất đẹp. Vì hình tròn tượng trưng cho thái cực, nguồn gốc của muôn sự vật: thái cực sinh lễ nghi, lễ nghi sinh tứ tượng, tứ tượng sinh bát quái. Ý nghĩa sâu xa là vũ trụ chuyển tải lễ vật thờ cúng tổ đường, về tâm linh thật là cao quý và thiêng liêng.
Nghệ thuật bày mâm ngũ quả phải tạo được mặt chính diện. Mặt này để đặt quay ra phía trước và đảm bảo, người xem thấy đủ cả năm màu. Đồng thời hình tượng tổng thể của mâm ngũ quả phải đầy đặn, cân đối, hài hòa. Tránh bày theo hướng lệch lạc, khuyết trống cũng như chất đống. Đảm bảo các yếu tố này, mâm ngũ quả mới đẹp và trang trọng.