Theo tài liệu thu thập của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, một trong những thước đo quan trọng nhất để đánh giá sự thành công và hiệu quả của công tác đấu thầu chính là tính cạnh tranh. Một cuộc thầu được coi là cạnh tranh thực chất khi nó thu hút được nhiều nhà thầu có năng lực tham gia, tạo ra áp lực giảm giá, qua đó giúp đơn vị mua sắm công lựa chọn được phương án tối ưu với chi phí hợp lý nhất. Tuy nhiên, khi soi chiếu vào lịch sử đấu thầu của Công ty TNHH Trang thiết bị y tế Anh Khoa (Công ty Anh Khoa), dấu hiệu về sự cạnh tranh chưa cao lại hiện lên khá rõ nét ở nhiều gói thầu lớn.

Kịch bản "tay đôi" ở các gói thầu lớn

Như đã đề cập ở Kỳ 1, gói thầu "Thiết bị y tế" trị giá gần 73 tỷ đồng do Sở Y tế tỉnh Khánh Hòa làm chủ đầu tư, phê duyệt ngày 25/09/2025 (Quyết định số 622/QĐ-SYT), là một ví dụ điển hình. Mặc dù là gói thầu đấu thầu rộng rãi với quy mô lớn, nhưng theo biên bản mở thầu (Mã TBMT: IB2500359344), chỉ có 2 nhà thầu tham gia: Liên danh Hoàn Châu - Anh Khoa và Công ty Cổ phần trang thiết bị và Vật tư Y tế Hà Nội.

Cuộc cạnh tranh "tay đôi" này đã kết thúc với chiến thắng thuộc về liên danh có sự tham gia của Anh Khoa. Giá trúng thầu là 72.995.000.000 đồng, chỉ thấp hơn giá gói thầu (73.103.370.000 đồng) khoảng 108 triệu đồng, tương đương tỷ lệ tiết kiệm 0,15%. Khi tính cạnh tranh thấp, việc giá trúng thầu sát giá gói thầu là điều dễ hiểu, nhưng nó lại đặt ra câu hỏi về hiệu quả sử dụng vốn ngân sách.

Kịch bản tương tự cũng diễn ra ở nhiều gói thầu khác mà Công ty Anh Khoa tham gia. Đơn cử, "Gói thầu số 05: Thiết bị dùng trong Thăm dò chức năng" tại Bệnh viện Đa khoa Cà Mau, được phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu ngày 20/06/2025. Gói thầu có giá trị 1,6 tỷ đồng này cũng chỉ ghi nhận sự tham gia của 2 nhà thầu. Kết quả, Liên danh Anh Khoa - Miền Tây (trong đó Công ty Anh Khoa liên danh với Công ty TNHH MTV thiết bị y tế Miền Tây) đã trúng thầu.

Trước đó, vào cuối năm 2024, gói thầu “Mua Hệ thống nội soi tiêu hóa cho Trung tâm Dịch vụ Y tế - Bệnh viện Đa khoa tỉnh Khánh Hòa”trị giá 5,89 tỷ đồng, được phê duyệt ngày 24/12/2024, cũng chỉ là cuộc đua của 2 nhà thầu. Và người chiến thắng vẫn là Công ty Anh Khoa.

Ngoài ra, như đã phân tích ở Kỳ 3, tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, gói thầu đấu thầu rộng rãi trị giá 6,7 tỷ đồng thậm chí chỉ có duy nhất Công ty Anh Khoa tham dự và trúng thầu.

Vì sao vắng bóng đối thủ?

Tình trạng số lượng nhà thầu tham gia ít ỏi, chỉ 1-2 nhà thầu cho một gói thầu đấu thầu rộng rãi, là một dấu hiệu cần được xem xét kỹ lưỡng trong hoạt động đấu thầu. Điều này có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan.

Nguyên nhân khách quan có thể là do gói thầu có tính chất kỹ thuật đặc thù, yêu cầu chuyên môn cao hoặc liên quan đến các thiết bị độc quyền mà thị trường có ít nhà thầu đủ năng lực đáp ứng. Lĩnh vực thiết bị y tế chuyên sâu, như hệ thống nội soi, thường đòi hỏi nhà thầu không chỉ có khả năng cung cấp mà còn phải có năng lực kỹ thuật để bảo hành, bảo trì.

Tuy nhiên, cũng không thể loại trừ các nguyên nhân chủ quan liên quan đến quá trình tổ chức đấu thầu. Liệu thông tin mời thầu đã được công khai, minh bạch và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các nhà thầu tiếp cận hay chưa? Quan trọng hơn, liệu hồ sơ mời thầu (HSMT) có chứa đựng những tiêu chí, điều kiện "cài cắm" nhằm hạn chế sự tham gia của các nhà thầu khác, tạo lợi thế cho một hoặc một nhóm nhà thầu cụ thể hay không?

Ví dụ, việc đưa ra các yêu cầu kỹ thuật quá chi tiết, hướng đến một model, một hãng sản xuất cụ thể mà không có sự lựa chọn tương đương, hoặc yêu cầu các giấy phép, chứng nhận đặc thù mà chỉ một số ít nhà thầu sở hữu, đều là những dấu hiệu của việc hạn chế cạnh tranh.

Đối chiếu với Luật Đấu thầu về bảo đảm cạnh tranh

Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 đã quy định rất chặt chẽ về việc bảo đảm cạnh tranh trong đấu thầu. Điều 6 của Luật này nhấn mạnh các nhà thầu tham dự phải độc lập về pháp lý và tài chính với nhau, cũng như với chủ đầu tư và các đơn vị tư vấn. Mục đích của các quy định này là nhằm ngăn chặn các hành vi dàn xếp, thông thầu, tạo ra một môi trường cạnh tranh thực chất.

Ngoài ra, Điều 44 của Luật Đấu thầu 2023 cũng quy định rõ về yêu cầu đối với Hồ sơ mời thầu: "Hồ sơ mời thầu không được nêu bất cứ điều kiện nào nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng".

Khi đối chiếu thực tiễn các gói thầu mà Công ty Anh Khoa tham gia với các quy định pháp luật này, việc liên tục xuất hiện tình trạng ít nhà thầu tham gia và tỷ lệ tiết kiệm thấp là những dấu hiệu cần được các cơ quan chức năng, cơ quan thanh tra, kiểm toán xem xét và làm rõ.

Cần phải phân tích kỹ lưỡng nội dung HSMT của các gói thầu điển hình để xác định xem có hay không các yếu tố gây hạn chế cạnh tranh. Đồng thời, cũng cần xem xét mối quan hệ giữa các nhà thầu cùng tham gia trong các cuộc thầu chỉ có 2 ứng viên. Liệu họ có thực sự là đối thủ cạnh tranh độc lập?

Dữ liệu phân tích cho thấy, trong lịch sử đấu thầu của mình, Anh Khoa thường xuyên đối đầu với một số đối thủ nhất định. Ví dụ, Công ty TNHH y tế Việt Tiến (đấu 28 gói, Anh Khoa thắng 16) và Công ty TNHH thiết bị y tế ETC (đấu 24 gói, Anh Khoa thắng 16). Mối quan hệ giữa các nhà thầu này cũng là một khía cạnh cần được làm rõ để đánh giá tính cạnh tranh một cách toàn diện.

Đảm bảo cạnh tranh thực chất không chỉ là yêu cầu của pháp luật mà còn là đòi hỏi cấp thiết để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn nhà nước, tránh thất thoát, lãng phí trong lĩnh vực y tế vốn rất nhạy cảm.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin./.

[Kỳ 5] Để hoạt động đấu thầu hiệu quả thực chất hơn: Góc nhìn từ chuyên gia, luật sư