Theo tài liệu thu thập của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, loạt bài viết đã phản ánh bức tranh toàn cảnh về hoạt động đấu thầu của Công ty TNHH Tú Tài tại huyện Xuyên Mộc, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu cũ. Những điểm đáng chú ý bao gồm: tỷ lệ trúng thầu rất cao (77,8% trong năm 2025); sự tập trung trúng thầu tại một số bên mời thầu quen thuộc với tỷ lệ gần như tuyệt đối (100% tại Công ty An Phương, 87,8% tại Công ty Thiện Phúc); và kịch bản "một mình một ngựa về đích" khi các đối thủ thường xuyên bị loại từ sớm.

Những hiện tượng này, dù chưa thể đưa ra kết luận về việc có hay không các hành vi vi phạm pháp luật, nhưng đã đặt ra những câu hỏi lớn về tính khách quan và cạnh tranh trong việc sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước tại địa phương.

Đối chiếu với quy định của pháp luật hiện hành

Hệ thống pháp luật về đấu thầu của Việt Nam ngày càng được hoàn thiện nhằm ngăn chặn các hành vi tiêu cực. Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (có hiệu lực từ 01/01/2024), được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15; cùng các văn bản hướng dẫn như Nghị định 214/2025/NĐ-CP và Thông tư 79/2025/TT-BTC, đã quy định chặt chẽ các nguyên tắc và hành vi bị cấm.

Trao đổi với Báo Tri thức và Cuộc sống dưới góc độ pháp lý, Luật sư Nguyễn Thị Hương, Đoàn Luật sư TPHCM, phân tích: "Nguyên tắc cốt lõi của hoạt động đấu thầu là cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Khi xuất hiện hiện tượng một nhà thầu liên tục trúng thầu tại cùng một bên mời thầu với tỷ lệ 100%, đây là dấu hiệu bất thường cần được các cơ quan chức năng thanh tra, kiểm tra làm rõ."

Luật sư Hương nhấn mạnh đến các quy định tại Điều 16, Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 về các hành vi bị cấm. "Đặc biệt là hành vi 'Nêu yêu cầu làm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng'. Nếu phát hiện hồ sơ mời thầu (HSMT) có các tiêu chí được 'cài cắm' nhằm loại bỏ các nhà thầu khác và tạo lợi thế cho 'nhà thầu ruột', đây là hành vi cần được xem xét xử lý nghiêm."

Về kịch bản các đối thủ liên tục bị loại ở vòng kỹ thuật, Luật sư Hương cho rằng: "Cần làm rõ lý do loại các nhà thầu có thực sự chính đáng, khách quan hay chỉ là các lỗi mang tính hình thức bị cố tình bắt bẻ để hợp thức hóa việc lựa chọn một nhà thầu định sẵn. Vai trò của đơn vị tư vấn lập HSMT và Chủ đầu tư phê duyệt HSMT cần được xem xét trách nhiệm một cách nghiêm túc."

Tầm quan trọng của việc xây dựng hồ sơ mời thầu khách quan

Dưới góc độ quản lý và thực tiễn đấu thầu, Chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang chia sẻ: "Câu chuyện 'sân nhà', 'quân xanh, quân đỏ' trong đấu thầu không mới, nhưng ngày càng tinh vi hơn. Để hạn chế tình trạng này, khâu then chốt nhất là xây dựng và thẩm định hồ sơ mời thầu."

Ông Giang phân tích: "HSMT phải là 'bộ lọc' để chọn nhà thầu tốt nhất, chứ không phải là 'rào cản' để loại nhà thầu không mong muốn. Các tiêu chí đưa ra phải phù hợp với quy mô, tính chất của gói thầu, không đưa ra các điều kiện quá cao hoặc quá đặc thù mà chỉ một vài nhà thầu đáp ứng được."

Bình luận về vai trò của các đơn vị tư vấn mời thầu, ông Giang cho rằng: "Các đơn vị tư vấn phải hoạt động độc lập, khách quan. Khi có hiện tượng tỷ lệ trúng thầu bất thường như trường hợp tại Công ty An Phương hay Công ty Thiện Phúc, cần xem xét lại năng lực và đạo đức nghề nghiệp của các đơn vị tư vấn này. Nghị định 214/2025/NĐ-CP đã có những quy định cụ thể hơn về trách nhiệm của các tổ chức tư vấn đấu thầu."

Chuyên gia Đỗ Phạm Giang cũng nhấn mạnh vai trò giám sát của cộng đồng và báo chí. "Việc công khai thông tin trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia là một bước tiến lớn. Báo chí cần phát huy vai trò phản biện, phân tích dữ liệu để chỉ ra những bất thường, góp phần làm minh bạch hóa hoạt động đấu thầu."

Từ những phân tích của các chuyên gia, có thể thấy khung pháp lý đã đầy đủ. Vấn đề nằm ở khâu thực thi và giám sát. Trường hợp của Công ty TNHH Tú Tài tại huyện Xuyên Mộc là một ví dụ điển hình cho thấy sự cần thiết của việc tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động đấu thầu. Để hoạt động đấu thầu thực sự hiệu quả, cạnh tranh và minh bạch, các cơ quan chức năng của TPHCM cần sớm vào cuộc rà soát, kiểm tra các gói thầu có dấu hiệu bất thường, làm rõ trách nhiệm của các bên liên quan, đảm bảo hoạt động đầu tư công được sử dụng đúng mục đích và hiệu quả nhất.