Và đây cũng là một câu chuyện có thật.
Người tiều phu làm đường
Sơ lược câu chuyện như sau: Ngày xưa, về phía Đông Nam núi Hồng Lĩnh (Hà
Tĩnh) có một làng quê nghèo, người dân sống chủ yếu bằng nghề kiếm củi,
họ phải vượt qua dốc núi dựng đứng rất khó đi, nguy hiểm.
Bấy giờ trong làng có một người tiều phu khoẻ mạnh và hay làm việc
thiện, ông nghĩ bụng: Sao không ghép đá thành bậc thang cho dễ đi? Ông
đem ý nghĩ ấy bàn với vợ con, nhưng ai cũng can ngăn. Ông lại đem bàn
với dân làng nhưng ai cũng lắc đầu.
Dù vậy, người tiều phu vẫn quyết chí. Có công mài sắt sẽ có ngày nên
kim, ông nghĩ thế. Từ đó, ban ngày đi làm, ban đêm ông lại vác cuốc vác
thuổng lên núi. Những chỗ hẹp, ông mở thêm lối. Những chỗ dốc, ông khuân
đá ghép thành bậc, bậc nọ cách bậc kia vừa tầm bước chân, cứ thế vượt
lên. Ngày qua tháng lại ông làm việc một mình. Càng vượt lên cao, công
việc càng khó khăn, ông phải đem nước theo, tranh thủ thời gian, làm
việc trên núi cả ngày.
Người vợ ở nhà thấy chồng vất vả không làm sao can ngăn được, cuối cùng
cũng lên núi chia sẻ công việc với chồng. Đến lượt các con ông cũng thay
nhau cùng làm với bố. Con truông cứ thế càng kéo dài, vượt lên cao. Bấy
giờ, dân làng thấy công việc của ông có kết quả nên mỗi nhà cũng cử ra
một hai người góp công cùng ông. Bằng việc làm nghĩa cử của mình, cuối
cùng ông đã lôi kéo được cả làng tham gia. Chẳng bao lâu sau, con đường
hoàn thành.
Vì con đường được ghép bằng đá, nên người ta gọi là Truông Ghép (truông,
tiếng địa phương là con đường xuyên qua núi). Và vì đây là con đường
ngắn nhất vượt qua núi nên người ta còn gọi là Truông Vắn. Người có công
làm con đường đó, người đời sau cứ quen miệng gọi là Cố Ghép (Cố: tiếng
miền Trung là cụ, ông).
 |
| Đường lên núi Hồng Lĩnh, một danh sơn ở phía Bắc tỉnh Hà Tĩnh. |
Những bằng chứng có thật
Từ thị trấn Can Lộc (Hà Tĩnh) đi về phía đông khoảng 15km sẽ đến địa
phận xã Thịnh Lộc, một xã nằm ven biển. Dãy Hồng Lĩnh đến đây đột ngột
nhô lên một ngọn núi mà các sách địa chí xưa gọi là ngọn Hồ Trung, ăn
sát ra biển, tạo nên một bức thành tự nhiên ngăn cách giữa hai huyện
Nghi Xuân (phía Bắc) và Lộc Hà (phía Nam). Truông Ghép chính là con
đường xuyên qua ngọn Hồ Trung này. Có người đã tỉ mẩn đếm được 1.645 bậc
đá trên khoảng chiều dài 1km vượt dốc. Theo các nhà nghiên cứu thì
truông đá ghép này đã tồn tại trên ba thế kỷ.
Về người đầu tiên đứng ra làm con đường này, dân gian quen gọi là Cố
Ghép. Lần tìm gia phả họ Ngô thì được biết ông là tổ tiên họ Ngô, tên
húy là Trát, quê ở làng Động Gián (nay là xã Cương Gián, huyện Nghi
Xuân, Hà Tĩnh). Gia phả cho biết, ông là một lý trưởng. Công việc ghép
đá làm đường của ông được gia phả ghi lại bằng một câu vắn tắt: "Ông đã
từng đem hết sức làm xong con đường Truông Vắn". Một câu vắn tắt thôi
nhưng cũng đã khái quát toàn bộ công lao của ông. Cố Ghép - Ngô Trát
được dân làng đời đời ghi công. Khi ông mất, dân làng tổ chức tang lễ
rất trọng thể. Ông và vợ là bà Đinh Thị Pha được song táng ngay dưới
chân Truông Ghép. Ngày 14/11 là ngày giỗ của Cố Ghép - Ngô Trát.
Về chi tiết ông là lý trưởng được ghi trong gia phả, chúng tôi thấy có hai khả năng:
1. Có thể trước khi làm đường qua núi, ông đã là lý trưởng. Bằng uy tín
cá nhân và chức vụ của mình, ông đã đứng ra vận động nhân dân làm đường
và được mọi người hưởng ứng.
2. Có thể ông là một tiều phu khoẻ mạnh như trong truyện cổ đã kể. Tự
ông đứng ra làm đường và lôi kéo dần vợ con, người làng vào công việc.
Sau khi làm xong con đường, ông được dân làng kính trọng, yêu quý, được
quan trên tín nhiệm, do đó được "cất nhắc" lên chức lý trưởng. Chúng tôi
nghiêng về khả năng thứ hai hơn.
Truông Ghép, một bài ca về lao động cải tạo thiên nhiên, là hình ảnh cụ
thể về công khai sơn phá thạch của người xưa, là một câu chuyện đẹp
trong kho tàng truyện cổ tích của nhân dân ta. Một câu chuyện có thật.