Học cách đi thẳng đứng là một phần rất quan trọng trong quá trình tiến hóa từ loài vượn cổ đại thành con người. Vì vậy, tinh tinh có thể đi thẳng? Có phải đi thẳng đứng là một đặc điểm độc đáo của con người?
Trên thực tế, có nhiều loài đười ươi trong chi tinh tinh và khỉ đột thuộc họ người cũng có thể đi lại. Trước khi thảo luận về những câu hỏi thú vị này, trước tiên chúng ta hãy tìm hiểu thông tin chi tiết về vượn người, cũng như mối quan hệ giữa con người, tinh tinh và khỉ đột.
Cách đây khoảng 30 triệu năm, do sự rạn nứt và kéo giãn của mảng châu Phi và mảng Ấn Độ Dương, mảng lục địa châu Phi tách khỏi lục địa Ả Rập, hình thành thung lũng tách giãn Đông Phi, dẫn đến những biến đổi cơ bản về sinh thái tự nhiên của châu Phi.
Khoảng 10 triệu năm trước, tổ tiên của chúng ta, loài vượn rừng, sống trên cây, di chuyển và kiếm ăn trên cây quanh năm. Do khí hậu khô nóng, địa hình nâng cao, rừng rậm suy thoái, vượn cổ rừng phải chui xuống đất bắt đầu cố gắng đi thẳng, trải qua hàng triệu năm cuối cùng mới tiến hóa thành người.
Con người là loài linh trưởng, loài Homo sapiens duy nhất hiện đang tồn tại trong chi Homo. Nhưng trong lịch sử tiến hóa của loài người, theo phân loại động vật, chúng ta thực ra là cùng một loài cổ xưa cùng họ, và ít nhất 16 loài đã tuyệt chủng, bao gồm Homo habilis, Floresian, artisan, Homo erectus, Heidelbergian, Neanderthal.
Ngoài chi Homo, họ Homo bao gồm các chi Tinh tinh và Khỉ đột. Sự khác biệt giữa người hiện đại và vượn là rõ ràng, bao gồm thói quen đi bằng hai chân, chế tạo công cụ, bộ não, ngôn ngữ, ý thức và xã hội.
Giữa con người và vượn người hiện đại, họ hàng gần nhất là tinh tinh, và bằng chứng từ sinh học phân tử cho thấy sự khác biệt giữa con người và tinh tinh trong DNA không mã hóa chỉ là 1,2%. Tiếp theo là khỉ đột, với sự khác biệt 1,6% so với con người. Sau đó là đười ươi, với mức chênh lệch 3,1 phần trăm so với con người, và xa hơn nữa là vượn.
Tại sao con người đi thẳng đứng? Lý do là đi thẳng đứng không chỉ tiết kiệm sức lực mà còn dễ dàng phát hiện kẻ thù, tìm kiếm thức ăn và nơi trú ẩn. Quan trọng nhất, việc giải phóng đôi tay đã đặt nền móng cho sự hình thành nền văn minh nhân loại.
Homo là loài linh trưởng duy nhất có thói quen đi thẳng bằng hai chân. Năm 2001, các nhà khoa học đã phát hiện ra người đàn ông Shah của Chad, và kết luận thông qua nghiên cứu và phân tích cấu trúc giải phẫu của xương đùi và xương trụ rằng người đàn ông Shah của Chad đã đi bằng hai chân cách đây 7 triệu năm. Các nhà khoa học cũng phát hiện ra rằng các đặc điểm của ulnar phù hợp với sự thích nghi để leo trèo, cho thấy rằng Chadian Shahs cũng có thể sử dụng tay cầm và tay chân của mình để trèo lên và xuống cây.
Theo nghiên cứu về hóa thạch người cổ đại, 6 loài Hominids đã có khả năng đi thẳng từ trước 2 triệu năm trước. Đi thẳng đòi hỏi các đặc điểm hình thái của bộ xương như vậy: ví dụ, vị trí của lỗ mũi hướng về phía trước, cột sống tạo thành độ cong ngực về phía sau và độ cong thắt lưng về phía trước, đồng thời xương chậu mở rộng và rút ngắn. Xương chi dưới dài ra, chiếm khoảng 20% chiều cao, góc xương đùi nghiêng vào trong, ngón chân cái to ra, song song hơn với các đốt ngón khác; ngoài ra, vòm của bàn chân được hình thành.
Hiện tại, có sáu giả thuyết chính về lý do tại sao vượn người có thể đi thẳng đứng: rảnh tay, cảnh giác với nguy hiểm, tản nhiệt hiệu quả, giảm tiêu thụ năng lượng, trưng bày cơ thể và tìm kiếm thức ăn. Nhưng những giả thuyết này thực sự là kết quả hơn là nguyên nhân của việc đi thẳng đứng.
Lý thuyết mới nhất là lý thuyết chuyển động của cánh tay được đề xuất bởi một số học giả vào năm 2019. Người ta tin rằng hành vi của cánh tay đã đặt nền tảng cho việc đi thẳng đứng, tức là tổ tiên loài người cổ đại vẫn còn ở giai đoạn vượn cổ đại, trước khi từ trên cây xuống đất, cấu trúc của cơ thể đã giúp chúng ta có thể đi lại đứng thẳng do hệ thống treo và chuyển động của cánh tay, và Sau khi có được khả năng đi thẳng đứng bằng hai chân, nó đã tiếp cận với sự sống trên mặt đất từ trên cây.
Ngoài đặc điểm đi thẳng của con người, có nhiều trường hợp đười ươi biết đi trong chi tinh tinh và khỉ đột. Nhưng có rất ít người có thể kiên trì thói quen đi thẳng trong thời gian dài, bởi vì cấu trúc xương của họ không thích hợp cho việc đi thẳng trong thời gian dài.
Các quan sát về khỉ đột trong môi trường tự nhiên của chúng cho thấy khỉ đột là cư dân sống trong rừng, nhưng thời gian sống trên cây của chúng là có hạn. Nó có thể đi thẳng đứng trên mặt đất, nhưng thường đi bằng bốn chân. Các nhà nghiên cứu người Anh nghiên cứu tinh tinh hoang dã ở Tanzania đã đưa ra ý tưởng rằng khả năng đi thẳng bằng hai chân có thể đã được tổ tiên của chúng ta học được trên cây. Trong số 13 con tinh tinh được nghiên cứu, 85% hành vi đứng thẳng xảy ra trên cây chứ không phải trên mặt đất. Theo phát hiện khảo cổ mới nhất, một nhánh mới của vượn nhân hình cách đây 3,4 triệu năm đã có cả khả năng đi đứng và leo trèo.
Nói tóm lại, con người đang trong một cuộc đấu tranh sinh tồn khốc liệt, sau quá trình chọn lọc tự nhiên lâu dài, các đặc điểm cơ thể của họ đã diễn ra những thay đổi lớn, chi dưới phù hợp hơn để đi thẳng, bàn tay ngày càng trở nên khéo léo, kích thước bộ não đang dần tăng lên, và cuối cùng ý thức và ngôn ngữ đã xuất hiện, khiến chúng hoàn thành quá trình chuyển đổi từ vượn sang người từ sử dụng công cụ sang chế tạo công cụ. Tuy nhiên, tinh tinh hay khỉ đột có thể do đột biến gen, thói quen sống nuôi nhốt hoặc bắt chước nên đã gây ra những thay đổi kỳ lạ trong hành vi, thậm chí có hiện tượng đi thẳng đứng.
Theo báo cáo, trong một sở thú ở Hoa Kỳ, một con khỉ đột đã đi thẳng bằng hai chân trong hơn mười năm và đã hoàn toàn thích nghi với tư thế đi thẳng đứng.
Vì vậy, chính xác thì điều gì đã khiến những con khỉ đột thực hiện sự thay đổi này? Theo phân tích của người nuôi con khỉ đột này, có thể do sạch sẽ nên nó đi đứng thẳng.
Ngoài sự sạch sẽ, khỉ đột còn đi thẳng đứng để nhìn rõ hơn, khi thấy người chăn nuôi phân phát thức ăn, nó sẽ nhanh chóng bước tới và dùng đôi tay được “giải phóng” của mình để nhặt thức ăn, điều này rõ ràng là linh hoạt hơn so với việc đi trên tất cả bốn chân.
Tuy nhiên, khỉ đột trong tự nhiên hầu như không đi thẳng đứng. Hiện tượng đi thẳng đứng thường xảy ra ở khỉ đột nuôi nhốt, đặc biệt là khỉ đột sống với con người từ nhỏ, chúng có chỉ số IQ cao và sẽ bắt chước, học hỏi hành vi của con người.