Nhà Trần ngoài việc lấy nhân tài thôngqua thi cử, dòng họ Đông A còn có tục ấm cử, cha truyền con nối làmquan lớn nhỏ tùy theo năng lực, hoặc lấy những người có công chống giặc,những người được tiến cử vì có thực tài. Bên cạnh những cách thôngthường ấy, có nhiều trường hợp lấy vì mộng mỵ mà ứng với việc thực, lấyvì quý yêu, và có cả trường hợp lấy vì có tài...gieo quẻ, dự đoán nhưthần. Tất nhiên, những trường hợp sau không nhiều. Ở đây, chúng ta ghinhận được vua Trần có hai lần trao chức cho những người bói giỏi.
Bói thắng giặc, tiếc chi chức quan
Thời nhà Trần trị vì 1225 - 1400, quân Mông - Nguyên ba lần xâm phạm bờcõi Đại Việt nhưng đều đại bại trước sức mạnh, hào khí Đông A. Năm MậuNgọ (1258), quân Mông Cổ đại bại lần thứ nhất. Năm Ất Dậu (1285), khi vóngựa quân Mông Nguyên một lần nữa sang giày xéo non sông Đại Việt, địnhbiến nước ta thành xứ nội thuộc, nhà Trần dù lúc này “anh em hòa mục,vua tôi gắng sức”, tiềm lực cũng mạnh, lại có kinh nghiệm chiến thắngtrước đó, nhưng vua Trần Nhân Tông vốn là người cảm tính, cũng tin ở cáithuyết “chi thiên mệnh” (chẳng thế mà vua sau này đi tu làm Trúc Lâmđạo sĩ nơi non Yên) nên bèn cậy nhờ yếu tố tâm linh. Để thực hiện việcđó, nhân có Phùng Sĩ Chu thông hiểu tướng số, vua bèn sai ông bói xemcuộc kháng chiến lần này được mất, mạnh yếu thế nào.
Bói thắng giặc, tiếc chi chức quan
Thời nhà Trần trị vì 1225 - 1400, quân Mông - Nguyên ba lần xâm phạm bờcõi Đại Việt nhưng đều đại bại trước sức mạnh, hào khí Đông A. Năm MậuNgọ (1258), quân Mông Cổ đại bại lần thứ nhất. Năm Ất Dậu (1285), khi vóngựa quân Mông Nguyên một lần nữa sang giày xéo non sông Đại Việt, địnhbiến nước ta thành xứ nội thuộc, nhà Trần dù lúc này “anh em hòa mục,vua tôi gắng sức”, tiềm lực cũng mạnh, lại có kinh nghiệm chiến thắngtrước đó, nhưng vua Trần Nhân Tông vốn là người cảm tính, cũng tin ở cáithuyết “chi thiên mệnh” (chẳng thế mà vua sau này đi tu làm Trúc Lâmđạo sĩ nơi non Yên) nên bèn cậy nhờ yếu tố tâm linh. Để thực hiện việcđó, nhân có Phùng Sĩ Chu thông hiểu tướng số, vua bèn sai ông bói xemcuộc kháng chiến lần này được mất, mạnh yếu thế nào.
Lệnh vua là lệnh của trời, lại là việc quốc gia đại sự, Phùng Sĩ Chuvâng lệnh vua gieo quẻ. Quẻ bói gieo xong, sau một hồi suy nghĩ nhẩmnghiệm, quan họ Phùng mới đoán rằng:
- Bẩm bệ hạ, cứ như quẻ bói mà thần gieo được, lần chống giặc này thế nào quân ta cũng đại thắng.
Được lời như cởi tấm lòng, vua Nhân Tông mừng lắm, bảo:
- Nếu đúng như lời ngươi đoán, trẫm sẽ có trọng thưởng.
Sau quả nhiên giặc Nguyên bị đánh đuổi, chiến thuyền nhà vua sau baongày lưu lạc đã ca khúc khải hoàn về lại kinh đô Thăng Long. Bấy giờ khiđịnh công ban thưởng, đến lượt Phùng Sĩ Chu, vua Nhân Tông cười nói:
- Thiên tử không nói đùa. Lời hứa khi xưa giờ ta có dịp thực hiện cho khanh.
Do đó, năm Kỷ Sửu, Trùng Hưng năm thứ 5 (1289), vua Nhân Tông phongPhùng Sĩ Chu làm Hành khiển. Đây là một ưu ái bởi thường Hành khiển làdo những trung quan, tức hoạn quan đảm nhiệm.
Theo Gia phả và Thần vị Phùng Sĩ Chu tại đền thờ họ Phùng ở xóm 1, xãNam Cường, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An hiện nay thì Phùng Sĩ Chu, hiệuTốn Trai tiên sinh, quê ở Cổ Liễu, thuộc Trà Hương (không rõ địa danh),là người trung hiếu, có tài về mặt văn học. Do có thực tài nên ông đượcvua Trần yêu quý mà gả cho công chúa, sinh ra nam tử tên huý là QuangLộc, trở thành hậu duệ tuấn tú cho dòng họ Phùng ở cả nước và xứ Nghệsau này.
Tượng vua Trần Nhân Tông trong đền thờ Trần Nhân Tông tại Huế. Nguồn: Giacngo.vn.
Gieo quẻ Chấn – Hoán, điềm giặc tan
Trần Thì Kiến (1260 – 1330) người làng Cự Sa, huyện Đông Triều, phủ TânHưng (nay thuộc tỉnh Quảng Ninh), từng là môn khách của Hưng Đạo Đạivương Trần Quốc Tuấn, khi làm An phủ sứ Thiên Trường ông nổi danh là mộtông quan liêm khiết, từng móc họng trả cỗ của kẻ đút lót để khỏi mấtthanh danh. Bên cạnh đó, Trần Thì Kiến cũng từng dự đoán “trúng phóc”kết quả được thua của kháng chiến chống Nguyên lần thứ hai (1285) và lầnthứ ba (1288).
Trước đây, quân Nguyên lăm le bờ cõi nước ta, định đánh Đại Việt lần thứhai, chúng hết đòi vua Trần vào chầu, rồi đưa chú của vua là hoàng tônTrần Di Ái về nước (1282), lại lấy kế mượn đường diệt Quắc đòi đi quaĐại Việt đánh Chiêm Thành (1283), bắt ta chuẩn bị lương thảo, quân đội(1284). Vua Nhân Tông biết chiến tranh là không tránh khỏi, đã sai PhùngSĩ Chu đoán định cơ mưu. Để cho chắc chắn, một dịp khác, vua lại saiThì Kiến bói xem sao. Ông gieo quẻ, được quẻ Dự biến sang quẻ Chấn. TrầnThì Kiến mới theo quẻ mà rằng:
- Thưa bệ hạ, mùa hạ sang năm quân Nguyên tất phải thua.
Mùa hạ năm Ất Dậu (1285) nhằm tháng Tư âm lịch, những chiến thắng oanhliệt của quân dân nhà Trần “Đoạt giáo Chương Dương độ. Cầm Hồ Hàm Tửquan”... làm cho quân Nguyên đại bại phải chạy dài về Bắc, quả đúng nhưlời tiên đoán của ông.
Quân Nguyên do thua hai lần trước đó, căm tức vì nước Đại Việt nhỏ nhưcái đấu mà không hạ được, nên bỏ cả việc đánh Nhật Bản, xua quân sangđánh nước ta lần thứ ba. Vốn trước được quẻ tốt từ viên quan liêm ThìKiến, vua Nhân Tông lại sai ông trổ tài thêm lần nữa. Mệnh vua nào dámtrái, ông gieo được quẻ Quan biến sang quẻ Hoán, mới đoán rằng:
- Thưa bệ hạ, quẻ gieo được là quẻ Hoán, chữ Hoán nghĩa là tan, đây là điềm báo trước giặc Nguyên sẽ tan chạy trong nay mai.
Dù ban đầu quân Nguyên đánh nước ta như “tằm ăn rỗi”, nhưng với kế“thanh dã” như đã dùng ở hai lần trước, quân dân nhà Trần lần lượt làmnên những trận Vạn Kiếp, Cao Lạng, Bạch Đằng giang... làm cho lũ giặccướp nước kinh hồn bạt vía. Đến tháng 3 năm Mậu Tý (1288), đất nước sạchbóng quân thù. Quẻ bói năm xưa đã thành hiện thực. Vua vui lắm, tấm tắc khen tài củaThì Kiến, đến năm Nhâm Thìn (1292) niên hiệu Trùng Hưng năm thứ tám, bệhạ cho đặc cách bổ dụng Trần Thì Kiến làm An phủ lộ Yên Khang, xem nhưtưởng thưởng cho công của ông (Lộ Yên Khang: Xưa là Yên Ninh; nhà Lê đổilà phủ Yên Khang; nay đổi là Yên Khánh thuộc tỉnh Ninh Bình).Lời bói của hai vị quan Phùng Sĩ Chu và Trần Thì Kiến đều có điểm chunglà khẳng định chiến thắng của quân dân nhà Trần trước vó ngựa quânNguyên. Người xưa tin việc tốt xấu ở quẻ bói là điều dễ hiểu. Nhưng cũngphải thấy rằng hai ông gieo quẻ là một việc, nhưng cũng là những ngườitài nên hiểu được thế và lực của đất nước mới có đủ niềm tin để khẳngđịnh chắc như đinh đóng cột như thế. Vả chăng, nếu đoán là thắng, màkhông may nước Việt đại bại dưới tay nhà Nguyên, thì lúc đó vua tôi cũngđâu còn được yên thân, toàn mạng thì lo gì bị vua trách phạt, nên cứbói thắng là hơn. Tất nhiên, nếu có điều đó thì cũng không phải là ý củahai vị tôi trung này.
