Trong các cường quốc chế tạo máy bay chiến đấu trên thế giới, cái tên Thụy Điển thực sự không để lại nhiều ấn tượng. Người ta thường nghe nói rất nhiều đến Mỹ, Nga, Pháp và gần đây là Trung Quốc, tuy nhiên ít ai biết rằng Thụy Điển cũng sở hữu một nên công nghiệp hàng không vũ trụ hàng đầu thế giới không hề thua kém Nga, Mỹ và vượt xa so với Trung Quốc.
JAS-39 Gripen là sản phẩm độc đáo của Tập đoàn SAAB, chương trình phát triển được khởi xướng vào năm 1979, mẫu thử nghiệm cất cánh lần đầu tiên vào năm 1988. Tuy nhiên, lần “lên trời” đầu tiên của tiêm kích này không thực sự thành công, một lỗi đã xảy ra trong phần mềm điều khiển bay khiến máy bay gặp tai nạn.
Các kỹ sư buộc phải thiết kế lại phần mềm điều khiển bay, cũng chính nhờ tai nạn này mà hệ thống điều khiển bay “fly-by-wire” của JAS-39 trở nên hoàn hảo hơn. JAS-39 chính thức được chấp nhận trong biên chế Không quân Thụy Điển từ năm 1997 và trở thành tiêm kích chủ lực của nước này.
 |
| Tiêm kích đa năng JAS-39 Gripen với thiết kế cánh mũi. |
JAS-39 có thiết kế khí động học với cánh chính hình tam giác kéo dài đến gần hết chiều dài thân máy bay, 2 cánh mũi ở trước để tăng khả năng ổn định cùng một cánh đuôi đứng phía trên động cơ. Thiết kế khí động học của máy bay thuộc loại “ổn định thoải mái” - một thuật ngữ trong lĩnh vực công nghệ hàng không.
Thuật ngữ này được hiểu là một kiểu ổn định bị động, tức là máy bay sẽ không trực tiếp chống lại các tác động của luồng không khí lên máy bay mà để nó tác động lên máy bay trong một trường dao động điều hòa xung quanh máy bay. Và trường dao động này được kiểm soát bởi phần mềm điều khiển bay mà không cần sự tác động của phi công.
Kiểu thiết kế này khiến máy bay hơi mất ổn định nhưng bù lại nó có khả năng cơ động vượt trội so với những máy bay có thiết kế khí động học ổn định chủ động. Tuy nhiên, với thiết kế khí động học bất ổn định máy bay cần có hệ thống kiểm soát bay tiên tiến để kiểm soát trạng thái của máy bay.
JAS-39 là một tiêm kích hạng nhẹ xuất sắc xét trên nhiều góc độ khác nhau, từ đặc tính kỹ chiến thuật, chi phí vận hành đến sức mạnh tác chiến.
 |
| Cận cảnh buồng lái tiêm kích JAS-39 Gripen. |
Máy bay được trang bị những công nghệ tốt nhất của công nghiệp hàng không Thụy Điển và đều là những công nghệ đạt tầm cỡ thế giới. JAS-39 có buồng lái kiểu “nhà kính” hiện đại với hệ thống điện tử tích hợp biến nó thành một máy bay được “lập trình”.
Buồng lái được trang bị 3 màn hình hiển thị LCD đa chức năng cùng màn hình hiển HUD (Head-up-display). Màn hình LCD ở vị trí trung tâm cung cấp dữ liệu chiến thuật dựa trên một bản đồ ảo do máy tính lập nên. Màn hình bên trái cung cấp các dữ liệu về chuyến bay và màn hình bên phải hiển thị các mục tiêu thu nhận được từ các hệ thống cảm biến.
Phi công được trang bị hệ thống mũ bay tích hợp IHMD hay còn được gọi là Cobra. Đặc biệt, IHMD là tiền thân của mũ bay tích hợp trên tiêm kích EF-2000 Typhoon hiện nay. Trong chiến đấu, chỉ cần phi công ngoái đầu nhìn thấy mục tiêu thì tên lửa có thể khóa mục tiêu và phóng tên lửa tiêu diệt về phía sau.
Hệ thống điện tử kiến trúc mở cho phép máy bay có thể cập nhật các công nghệ hiện đại một cách dễ dàng để máy bay không bị lạc hậu theo thời gian. Cảm biến chính của JAS-39 hiện nay là radar xung Doppler PS-05/A. Đây là một radar có độ tin cậy rất cao, có khả năng phát hiện mục tiêu đường không ở cự ly 120km, phát hiện các mục tiêu mặt đất ở cự ly 70km.
Ngoài ra, JAS-39 còn được trang bị hệ thống tìm kiếm và chỉ thị mục tiêu hồng ngoài IRST cho phép thực hiện các phi vụ tấn công lén lút khiến đối phương không kịp trở tay. Biến thể nâng cấp JAS-39NG sẽ được trang bị radar quét mạng pha điện tử chủ động (AESA) ES-05 Raven mạnh hơn.
 |
| JAS-39 Gripen đạt tốc độ vượt âm thanh không cần đến buồng đốt 2 lần. |
JAS-39 được trang bị động cơ tuốc bin phản lực cánh quạt đẩy RM12 (biến thể của động cơ F414 của Mỹ) thế hệ mới với khả năng tăng lực lên 25-35% so với động cơ cũ. Động cơ RM12 cung cấp lực đẩy có đốt sau 80,5kN cho phép đạt tốc độ tối đa gấp 2 lần tốc độ âm thanh (2.204km/h), bán kính chiến đấu 800km, phạm vi hoạt động không cần tiếp nhiên liệu đạt 2.500km.
Biến thể nâng cấp JAS-39NG sử dụng động cơ F414G cải tiến với lực đẩy tăng thêm 20%, tăng sức chứa nhiên liệu nội bộ thêm 40% bán kính chiến đấu đạt 1.300km. Với thùng nhiên liệu phụ trợ, tiêm kích này có phạm vi hoạt động khoảng 4.000km.
JAS-39 là tiêm kích hiếm hoi trên thế giới có khả năng thực hiện bay siêu âm mà không cần sử dụng đến buồng đốt 2 lần. Khả năng này giúp máy bay tiết kiệm nhiên liệu hơn.
JAS-39 được trang bị một pháo cỡ 27mm để không chiến tầm cực gần (chỉ có trên biến thể Gripen C) và 8 giá treo (6 trên cánh, 2 dưới thân) mang tổng cộng 6,5 tấn vũ khí gồm:
- Tối đa 6 tên lửa không đối không tầm ngắn AIM-9 hoặc IRIS-T
- Tối đa 6 tên lửa không đối không tầm trung AIM-120 hoặc MICA
- Tối đa 4 tên lửa không đối không ngoài tầm nhìn Skyflash hoặc Meteor
- Tối đa 2 tên lửa hành trình đối đối đất tầm xa Taurus KEPD.350 kết hợp vũ khí đối không
- Tối đa 2 tên lửa hành trình chống tàu Rbs.15F kết hợp vũ khí đối không
- Tối đa 4 bom dẫn đường bằng lade GBU-12 Paveway II
- Tối đa 2 bom chùm Bk.90
- Tối đa 8 bom không điều khiển Mk 82.
Tất nhiên đây là các loại vũ khí do Mỹ và phương Tây chế tạo, trong khi Việt Nam quen dùng hệ vũ khí Nga. Đây là một khó khăn bởi việc tích hợp hệ điện tử phương Tây với vũ khí Nga là không đơn giản. Nó đòi hỏi sẽ phải có sự thay đổi trong hệ thống điện tử phù hợp.
Nhưng nếu thật sự Việt Nam muốn mua JAS-39 Gripen thì nhà sản xuất có thể có phương án nhằm giúp JAS-39 mang vũ khí Nga.
Theo đánh giá độc lập của Jane Defence Weekly công bố trong năm 2012, JAS-39 là tiêm kích có chi phí hoạt động thấp nhất trong số các tiêm kích hiện đại. Chi phí mỗi giờ bay của Gripen chỉ khoảng 4.700 USD.
JAS-39 Gripen là một sự lựa chọn lý tưởng cho nhiệm vụ bảo vệ không phận và chiếm ưu thế trên không kết hợp với tiêm kích tầm xa Su-30MK2 tạo nên thế trận “công thủ toàn diện”.