Theo loài cá lạ quý như vàng dưới chân núi Hoàng Liên

Đó là loài cá hoa với những hoa văn đặc biệt, thịt thơm ngon, được người dân nơi đây quý như vàng. Có thể do đánh bắt quá mức và phát triển thủy điện ồ ạt, nên loài cá lạ này đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng, cần được bảo vệ.

Nghe kể về loài cá hoa nhiều nhưng đến đầu năm 2018, chúng tôi mới được tận mắt nhìn thấy loài cá quý hiếm này. Đó là 2 con cá hoa được nguyên Bí thư Đảng ủy xã Bản Hồ - Đào A Son, “giấu” kỹ dưới chiếc ao nhỏ ngay bên nhà.

Theo ông Son, loài cá này trước đây có rất nhiều ở suối Bản Hồ và suối La Ve trên địa bàn xã Bản Hồ, người dân thường đánh bắt về làm thực phẩm sử dụng hằng ngày. Cá ở suối nhiều đến nỗi người ta có thể nhìn thấy hàng đàn cá bơi lội lúc nhúc dưới dòng suối trong vắt, chỉ cần mang chài ra quăng là có được bữa cá. “Thịt loài cá hoa thơm ngon hơn bất kỳ loại cá nào tôi từng được ăn” - ông Son cho hay.

Cạnh nhà sàn của ông Son có ao nhỏ, nước trong vắt, nhìn rõ tận đáy. Dòng nước mát lạnh được gia đình ông dẫn về từ khe núi, qua bể lọc rồi mới đổ vào ao nuôi cá. Chiếc ao tuy nhỏ, chừng gần 30 m2, nhưng có nhiều loại cá, như trắm, chép, rô phi, trê, bỗng… con to nhất trên 10 kg.

Nổi bật nhất trong đàn cá là 2 chú cá hoa lưng đen sì, đặc biệt, cặp cá này luôn bơi theo nhau. Bà Lù Thị Út (vợ ông Son) cho biết: 2 con cá này được ông Son bắt về cách đây vài năm, từ lúc bé bằng đầu đũa ăn cơm, đến nay trên 2 kg. Ông nhà tôi quý cá lắm, dù ốm nhưng ngày nào cũng ra ngắm và cho chúng ăn. Người ta trả bao nhiêu tiền ông cũng không bán.

Với mong muốn được cầm trên tay con cá hoa, chúng tôi thuyết phục gia đình ông Son bắt lên, nhưng không được vì bà Út bảo: “Việc bắt lên sẽ khiến chúng sợ hãi, bỏ ăn mấy ngày, nên không ai dám khi ông Son chưa đồng ý”.

Trước sự kiên quyết của chủ nhà, chúng tôi nhờ đến sự giúp đỡ của UBND xã Bản Hồ. Qua giới thiệu của Chủ tịch UBND xã Bản Hồ - Đào A Khởi, chúng tôi theo chân nhóm “cần thủ” chuyên đi săn cá hoa tại các con suối và hồ thủy điện trên địa bàn huyện Sa Pa.

Đón chúng tôi ở suối La Ve là anh Lù A Sẩu, Trưởng thôn La Ve - “cần thủ” có nhiều kinh nghiệm trong việc săn tìm loài cá hoa ở Bản Hồ. Trên trang cá nhân facebook của anh Sẩu có rất nhiều ảnh về những chuyến đi câu với thành quả là những chú cá hoa. Qua quan sát, loài cá hoa có mình thon dài, lưng màu xanh đen, đầu và hai bên sườn có dải vảy màu đen, vàng. Có lẽ do màu sắc của cá đặc biệt nên người dân nơi đây gọi là cá hoa.

Để chuẩn bị cho mỗi chuyến đi câu, anh phải giã mồi làm từ lòng đỏ trứng gà, bột gạo, cám rang và một số nguyên liệu khác. “Cần thủ” Lý A Sẩu không quên khuyến cáo: “Loại cá này bây giờ hiếm, nên câu rất khó, việc câu được cá phụ thuộc vào sự kiên nhẫn và may mắn”.

Dẫn chúng tôi đi dọc suối La Ve, anh Sẩu và các “cần thủ” chọn những vũng nước xoáy, chảy xiết để buông cần. Suối La Ve bắt nguồn từ dãy núi Hoàng Liên, nước chảy trong mát quanh năm, là địa điểm sinh sống ưa thích của loài cá hoa. Theo kinh nghiệm của các “cần thủ”, cá hoa thường ăn câu mạnh vào buổi sáng sớm và chiều tối. Địa điểm ưa thích của chúng là những vũng nước sâu, chảy cuộn và siết.

Đây là loài cá ăn tạp, nhưng thức ăn ưa thích nhất của chúng là bột ngô, lòng gà, nhái sống, giun đất…Tuy háu ăn nhưng chúng rất khôn, nếu đi nhiều người và ồn ào thì chúng sẽ chỉ lượn lờ mà không chịu đớp mồi. Muốn câu được còn phải xem dự báo thời tiết, những ngày trở trời, sắp mưa hoặc khi nước lũ vừa rút là lúc cá đói, hay ăn mồi nhất.

Trong lúc buông cần chờ cá cắn câu, anh Sẩu kể cho chúng tôi nghe những câu chuyện không thể nào quên trong những chuyến săn tìm loài cá quý hiếm này.

Anh Sẩu hào hứng: "Năm 10 tuổi, tôi đã theo bố đi khắp nơi để kiếm cá về cho gia đình. Khi ấy, điều kiện kinh tế khó khăn, cá suối là nguồn thực phẩm chính của gia đình. Việc bắt cá đơn giản hơn bây giờ, chuyến nào đi cũng có cá. Cá hoa khi ấy cũng to lắm, con to nhất bố con tôi bắt được nặng khoảng 9 kg, loại 3 - 4 kg thì rất nhiều...".

Theo anh Sẩu, để lôi được một con cá hoa quý hiếm 4 kg lên bờ có khi mất cả buổi sáng, vì giống cá này rất khỏe, dễ mắc vào đá suối, nếu thiếu kinh nghiệm là cá giật đứt lưỡi câu ngay. Từ trước đến nay, những người săn cá như anh chỉ câu và quăng chài, đánh lưới con to thì bắt, con bé thả lại, chứ không tận diệt. Bây giờ cá hoa hiếm lắm, có khi đi câu cả tháng cũng không được một con.

"Nguyên nhân chính theo tôi là do người ta đánh bắt tận diệt như dùng kích điện, dùng thuốc, nên dần dần không chỉ loại cá này, mà các loài cá khác cũng đang có nguy cơ biến mất....Bên cạnh đó, việc phát triển thủy điện ồ ạt trên các dòng suối cũng làm mất đi môi trường sinh sống tự nhiên của loài cá này. Nói loài cá này quý như vàng bây giờ cũng đúng, phần vì hiếm, phần vì nhiều người tìm mua về thưởng thức hoặc nuôi làm cảnh, nên giá lên tới vài trăm nghìn đồng/kg...", anh Sẩu nhận định.

Hơn 3 tiếng đồng hồ buông cần dọc suối với đủ thứ mồi nhưng tuyệt nhiên không có con cá hoa nào mắc câu. “Cần thủ” Vàng A Yêm bảo: Có lẽ do trời nắng nóng quá nên cá không ăn mồi. Không câu được cá, chúng tôi thất vọng trở về. Những con cá hoa vẫn mất hút dưới làn nước sâu như muốn thử thách sự kiên nhẫn, nhóm “cần thủ” hẹn sáng hôm sau dậy sớm ngược thác La Ve, tiếp tục hành trình “săn cá hoa”.