Vào ngày 2/9 vừa qua, ông Nguyễn Phúc Hoan - Trưởng ban Quản trị Lăng miếu núi Sam (TP Châu Đốc, An Giang) cho biết, Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam vừa được Diễn đàn Giao lưu văn hóa và kinh tế Việt Nam - Ấn Độ công nhận là điểm đến du lịch tâm linh tiêu biểu Châu Á - Thái Bình Dương, một giải thưởng do Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam và Hội đồng Thương mại và Công nghệ Toàn cầu Ấn Độ (GTTC India) trao tặng.
Truyền thuyết về sự hình thành
Miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam hình thành từ cách đây khoảng 200 năm, gắn với một câu chuyện ly kỳ được lưu truyền trong vùng. Theo đó, trên đỉnh núi Sam từ rất lâu đã có một pho tượng cổ rất thiêng, được gọi là tượng Bà Chúa Xứ. Người dân trong vùng thường đến đây cầu khấn với niềm tin rằng sẽ được Bà phù trợ, cầu được ước thấy.
Khoảng năm 1820, quân Xiêm thường sang nước ta cướp phá. Mỗi khi giặc đến, người dân địa phương lại dắt díu nhau chạy lên núi lánh nạn. Có lần quân giặc đuổi theo, lên đến đỉnh núi Sam thì gặp tượng Bà.
 |
| Tòa chính điện của miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam. |
Cho rằng đây là tượng quý, chúng hì hục cậy ra, lấy dây buộc lại rồi dùng đòn khiêng xuống núi để mang về nước. Nhưng khi vừa khiêng đi được một đoạn đường ngắn, tượng Bà bỗng dưng nặng trĩu không thể nào nhấc lên được. Lũ giặc cướp đành phải bỏ lại.
Sau đó, Bà thường hiện về trong mộng, chỉ bảo dân làng phải khiêng tượng xuống núi lập miếu thờ cúng. Bà sẽ phù hộ cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, tránh được giặc cướp quấy phá, thoát khỏi dịch bệnh hoành hành.
Dân làng bàn nhau lên núi khiêng tượng về thờ cúng. Tuy nhiên, mấy chục thanh niên trai tráng vẫn không lay chuyển nổi tượng Bà. Trong lúc mọi người có ý định bỏ dở thì một cô thôn nữ bỗng dưng lên đồng và mách bảo: Bà chỉ cần 9 cô gái đồng trinh lên khiêng.
Dân làng làm theo lời, và quả đúng thật, 9 cô gái trẻ còn trong trắng đã khiêng tượng Bà đi xuống núi một cách nhẹ nhàng. Khi đi đến chân núi thì tượng Bà trở nên nặng, không thể khiêng nổi thêm một bước nào nữa.
Khi đó mọi người đã hiểu rằng, Bà đã chọn nơi đây để an vị nên đã không cố gắng di chuyển đi nữa mà lập miếu thờ cúng chỗ đó.
 |
| Ngày nay bức tượng trong truyền thuyết vẫn an vị trong điện thờ của miếu Bà Chúa Xứ. |
Kiến trúc độc đáo và lễ hội đặc sắc
Ban đầu miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam được cất đơn sơ bằng tre lá, đến năm 1870, ngôi miếu được xây dựng lại bằng gạch hồ ô dước. Năm 1976, miếu trải qua đợt tái thiết lớn theo thiết kế của hai kiến trúc sư Huỳnh Kim Mãng và Nguyễn Bá Lăng và có dáng vẻ như hiện nay.
Về tổng thể, kiến trúc miếu có dạng chữ "quốc", hình khối tháp dạng hoa sen nở, mái tam cấp ba tầng lầu, lợp ngói đại ống màu xanh, góc mái vút cao như mũi thuyền đang lướt sóng. Bên trong miếu có võ ca, chánh điện, phòng khách, phòng của Ban quý tế...
 |
| Năm 1976, miếu trải qua đợt tái thiết lớn theo thiết kế của hai kiến trúc sư Huỳnh Kim Mãng và Nguyễn Bá Lăng. |
Theo sách Kỷ lục An Giang 2009 (Nxb Thông Tấn), miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam là ngôi miếu lớn nhất Việt Nam. Không chỉ có quy mô bề thế, miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam còn là một công trình kiến trúc giàu tính nghệ thuật với các họa tiết trang trí tinh tế.
Chính điện của miếu là nơi thờ tượng Bà Chúa Xứ. Theo nhà khảo cổ học người Pháp Malleret, tượng Bà Chúa Xứ Núi Sam thuộc loại tượng thần Vishnu (nam thần), chất lượng bằng đá son, có giá trị nghệ thuật cao. Tượng được tạc vào cuối thế kỷ 6, và rất có thể đây một trong số hiện vật cổ của nền văn hóa Óc Eo. Đây chính là bức tượng gắn với truyền thuyết đã được đề cập ở trên.
Quanh tượng Bà còn có bàn thờ Hội Đồng (phía trước), Tiền hiền và Hậu hiền (hai bên), bàn thờ Cô (bên phải, có thờ một tượng nữ thần nhỏ bằng gỗ), bàn thờ Cậu (bên trái, có thờ một Linga bằng đá rất to, cao khoảng 1,2m)...
Lễ Vía Bà được tổ chức trang trọng từ ngày 22-27 tháng 4 Âm lịch hàng năm, là một trong những lễ hội lớn nhất Nam Bộ. được gìn giữ và thực hành qua nhiều thế hệ tại Châu Đốc, An Giang. Lễ hội thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo của người dân vùng Tây Nam Bộ, là nét đẹp trong tiến trình giao lưu, tiếp biến văn hóa của người Kinh với người Hoa, Khmer, Chăm.
|
Việc công nhận miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam là điểm đến du lịch tâm linh tiêu biểu Châu Á - Thái Bình Dương nằm trong chuỗi sự kiện của Diễn đàn giao lưu Kinh tế và Văn hóa Việt Nam - Ấn Độ, do Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam phối hợp Hội đồng Thương mại và Công nghệ toàn cầu Ấn Độ (GTTC India) tổ chức tại New Delhi (Ấn Độ), nhằm chào mừng 30 năm thành lập UNESCO và hơn 50 năm thành lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước Việt Nam - Ấn Độ.
Tại diễn đàn, hơn 80 cá nhân và chủ thể đã xuất sắc vượt qua những tiêu chí khắt khe của Ban Tổ chức để nhận giải thưởng cao quý này. Trong số đó, Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam được công nhận là "Điểm đến du lịch tâm linh tiêu biểu Châu Á -Thái Bình Dương".
Sự ghi nhận này là dấu mốc quan trọng trong tiến trình đưa lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam trở thành một Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
|