Lỗ hổng thất thoát ngân sách từ khai thác khoáng sản tràn lan

Doanh nghiệp báo cáo bao nhiêu biết bấy nhiêu!

Luật Khoáng sản năm 1996 rõ ràng có những bất cập trong việc quản lý khai thác khoáng sản. Khai thác một cách tràn lan mà nguồn thu cho ngân sách thì không đáng kể. Sau đó chúng ta tiến hành tổng kết và sửa đổi luật vào năm 2010 thì Quốc hội đã thông qua luật khoáng sản sửa đổi với rất nhiều điểm mới. Trong đó có những điểm đột phá để quản lý tốt hơn. 

Nhưng từ lúc có luật đến lúc luật đi vào cuộc sống phải mất bao lâu thì cả xã hội phải điều chỉnh, phải từ từ. Không thể hôm trước hôm sau là tốt lên được. Từ khi luật có hiệu lực đến giờ, công tác quản lý nhà nước về khoáng sản đã có dấu hiệu tích cực. Còn thế giới họ có quyền đánh giá theo những thông tin mà họ có, tôi không bình luận.

Công tác khai thác khoáng sản đã chặt chẽ hơn, thanh tra kiểm tra mạnh hơn, nguồn thu từ khai thác khoáng sản đã tăng lên rõ rệt. Ví dụ như từ khi Nghị định về việc khai thác khoáng sản phải nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản có hiệu lực đầu năm 2014, đến giờ đã thu được cho ngân sách 500 tỷ đồng. Dự tính đến hết năm sẽ thu được khoảng 1.500 - 2.000 tỷ đồng. Rõ ràng nguồn thu đã tốt hơn. Việc khai thác bừa bãi giờ đã giảm đi rất nhiều.

Lâu nay việc này thuộc trách nhiệm của cơ quan thuế nhưng tôi biết rằng có rất nhiều bất cập. Thu thuế tài nguyên dựa vào giá địa phương đưa ra, sau đó thì doanh nghiệp tự kê khai. Rõ ràng với nền kinh tế sử dụng tiền mặt như chúng ta thì độ tin cậy của việc kê khai đó là rất thấp.

Đúng thế!

Doanh nghiệp phải có đầy đủ các tiêu chí về vốn, năng lực tài chính, công nghệ thì mới nhảy được vào phiên đấu giá. Trong đó, ai trả tiền cao hơn thì người đó được quyền khai thác. Luật cũng buộc doanh nghiệp phải có bản đồ hiện trạng, kiểm kê hằng năm để kiểm soát kê khai nộp thuế tài nguyên. Nếu không thì sẽ bị phạt rất nặng. Luật trước đây chúng ta chưa quy định cụ thể như thế. Điều này sẽ khắc phục tình trạng doanh nghiệp "tay không bắt giặc" như trước đây.

Có hai loại đấu giá là đấu giá đã có kết quả thăm dò và đấu giá khi chưa có kết quả thăm dò. Đấu giá có kết quả thăm dò thì có thể cơ quan nhà nước hoặc doanh nghiệp đã tiến hành, dựa trên cơ sở đó sẽ có kiểm tra lại phần kết quả này, đưa thông tin đấu giá công khai. Các doanh nghiệp khác đều có thể tự xem xét. Còn đấu giá mỏ chưa thăm dò thì lúc đó đấu giá bằng tỉ lệ nộp cho nhà nước bao nhiêu. Sau khi trúng đấu giá thì doanh nghiệp mới thăm dò dưới sự giám sát của cơ quan nhà nước. Sau khi thăm dò rồi thì mới bắt đầu tính tiền.

Khi giao cho các địa phương quyền cấp phép khai thác, trong 2 năm mà có tới 4.300 giấy phép được cấp, trong khi đó Bộ TN&MT trong 30 năm mới cấp khoảng 400 giấy phép. Chúng tôi sẽ siết lại việc phân cấp này, công khai các thông tin, đấu giá... để tình trạng thất thu ngân sách trong khai thác khoáng sản sẽ được ngăn chặn.

Tôi không thể biết được thực hư thế nào, vì nếu biết thì tôi đã xử lý kỷ luật rồi chứ. Thống kê đó là do bên VCCI làm nên tôi cũng không rõ lắm.

Thuế biết thuế, tài nguyên biết tài nguyên

Các chuyên gia cũng chỉ nói trên giấy. Muốn biết bao nhiêu tấn vàng thì phải khoan thăm dò lấy mẫu, phân tích mẫu, trên cơ sở đó mới tập hợp tài liệu. Còn chuyên gia mà không làm thế, chỉ ngồi trên bàn nói thì tôi cho rằng nói không chuẩn. 

Tôi cũng không khẳng định trữ lượng mà doanh nghiệp thăm dò và chúng ta phê duyệt là chính xác. Tới đây chúng tôi sẽ kiểm tra bằng cách yêu cầu thống kê kiểm kê trữ lượng, kiểm soát chặt đầu ra thì sẽ biết được.

Để quản lý tốt thì phải có sự kiểm soát phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan thuế và cơ quan quản lý tài nguyên. Trước đây hai đơn vị này không phối hợp với nhau nên mới dẫn đến những hệ quả như hiện nay. Tôi quản lý khoáng sản đã nhiều năm nhưng chưa bao giờ có ý kiến phản hồi của cơ quan thuế đối với cơ quan chúng tôi rằng doanh nghiệp này nộp thuế như thế là đúng hay không đúng. Tài nguyên làm việc của tài nguyên, thuế làm việc của thuế nên mới có những kẻ hở. Nếu ngành thuế kiểm soát việc thu thuế dựa trên số liệu từ ngành tài nguyên thì doanh nghiệp đã không thể "lách" được rồi.

Tôi tin là với bản đồ trữ lượng khoáng sản, với những thông tin công khai, doanh nghiệp có thể không khai báo đúng 100% nhưng cũng phải đúng đến 80 - 90%. Từ đó, nguồn thu chắc chắn sẽ tốt hơn nhiều. Qua kiểm tra thấy có tỉnh cấp phép khai thác tài nguyên hàng loạt mà tổng thuế tài nguyên thu chưa được 4 tỷ đồng. Con số đó quá ít so với thực tế. Trong khi đó, đội ngũ cán bộ, kiểm tra thanh tra không phải là ít. Rõ ràng, thuế tài nguyên đang bị thất thoát rất lớn.

Chúng tôi đã yêu cầu các địa phương chấp hành nghiêm chỉ đạo của Thủ tướng, khắc phục sai phạm. Đa phần các địa phương đã chấp hành nhưng chỉ có Điện Biên là chưa chấp hành tốt. Chúng tôi sẽ xử nghiêm, đúng pháp luật, có thể kỷ luật xử lý hành chính các cán bộ liên quan.