Cây mận lý còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như cây lý, roi hoa vàng, mận hoa vàng, bồ đào, đôi khi được gọi là “Rose apple” (táo hồng) vì khi thưởng thức, người ta có thể cảm nhận được hương thơm dịu nhẹ như mùi hoa hồng. Tên khoa học của loài cây này là Syzygium jambos, thuộc họ Myrtaceae (họ Sim hay Đào kim nương).

Trái mận lý vốn gắn với tuổi thơ của các thế hệ 8X, 9X nay thành đặc sản ở thành phố

Mận lý là loại cây thân gỗ, có kích thước khá khiêm tốn, thường cao từ 3 đến 5 mét khi trồng trong vườn. Dù không quá cao lớn, cây vẫn mang đặc điểm của loài cây lâu năm, với thân gỗ chắc khỏe và nhiều cành nhánh tỏa rộng. Hoa mận lý mọc thành chùm, màu trắng tinh khôi và tỏa ra hương thơm dịu nhẹ. Những nhị hoa nhỏ li ti tập trung dày trên đài hoa; khi hoa rụng xuống, trái bắt đầu hình thành.

Tuy có tên gọi và vài nét tương đồng với cây mận, nhưng mận lý không phải là giống phổ biến và hiện nay chỉ còn được trồng rải rác, chủ yếu ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ. Từ khoảng tháng 12 đến tháng 3 âm lịch là thời điểm mận lý bước vào mùa chín rộ, tỏa mùi hương đặc trưng, quyến rũ, chỉ cần đứng từ xa cũng có thể cảm nhận được hương thơm thoang thoảng của trái.

Loại quả này có mùi thơm đặc biệt, đứng từ xa cũng có thể ngửi thấy

Ở miền Tây, người dân thường trồng mận lý để lấy trái, thay thế cho giống mận thông thường. Trái mận lý nhỏ nhắn, có hình tròn. Khi còn xanh, quả mang màu trắng ngà rất bắt mắt. Đến mùa thu hoạch, những chùm trái bắt đầu chuyển dần sang sắc vàng óng hoặc ửng hồng, trông vô cùng thu hút.

Với những người sinh ra và lớn lên ở các miền quê Việt Nam, trái mận lý vốn vô cùng quen thuộc. Chúng mọc hoang ở bờ bụi, bờ rào hay các bãi đất trống. Quả mận lý khi chín có vị ngọt, mùi rất thơm, phía trong có một hạt màu nâu. Hạt rời nên khi lắc nhẹ sẽ nghe thấy những tiếng lục cục bên trong.

Từng có một thời gian bị lãng quên, hiện nay trái mận lý được người thành phố săn lùng

Vài năm nay, nhiều người bất ngờ khi thứ quả của tuổi thơ bất ngờ được bán trên chợ mạng với giá tới 200.000 đồng/kg. Nhìn những trái mận lý chín ửng hồng, quả nào quả nấy căng mẩy, nhiều người đặt mua về thưởng thức.

Với những người chưa từng được ăn trái mận lý sẽ mua về vì tò mò muốn thử hương vị của chúng. Còn những người đã biết tới thì mua về để tìm lại hương vị của tuổi thơ. Tài khoản Minh Phương (ở Nghệ An) kể: “Ở quê mình gọi là trái trâm. Phải chục năm nay, khi nhà cửa mọc lên san sát mình không còn nhìn thấy cây này. Hồi nhỏ, quanh bờ ao nhà mình có cả chục cây mận lý. Cây không quá cao nên lũ trẻ hay rủ nhau trèo lên hái quả. Thật bất giờ khi gần đây mình phát hiện thứ quả dại này được bán trên chợ mạng với giá lên tới hàng trăm nghìn đồng một cân".

Từ thứ quả mọc dại, giờ đây một số hộ dân ở miền Tây đã trồng trái mận lý để bán ra thị trường.