Ở Đắk Lắk, nhắc đến những món ăn dân dã nhưng mang đậm hồn quê, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến canh gà lá é, muối kiến vàng hay bánh hỏi lòng heo. Thế nhưng, với người dân địa phương, nơi đây còn có một loại lá rừng vô cùng đặc biệt, chỉ cần nếm một lần là nhớ mãi không quên, đó chính là lá dít. Loại lá này không chỉ làm nên món ăn ngon mà còn góp phần tạo nên dấu ấn riêng biệt cho ẩm thực vùng đất Nam Trung Bộ.

Cây dít vốn mọc dại ở các vùng đồi núi, rừng thưa. Đây là loài cây bụi leo có gai, thân nhỏ nhắn, hiếm khi to quá ngón chân cái của người trưởng thành. Cây chỉ cao chừng 50cm nhưng tỏa ra nhiều cành, lá mọc sum suê. Lá dít có hình dáng giống lá trà xanh nhưng thon nhỏ hơn, mọc so le, thường gồm năm lá chét. Mặt trên lá xanh vàng, mặt dưới hơi ánh tím, khi nhấm thử thấy vị chát nhẹ.

Khí hậu mát mẻ của vùng đất Đắk Lắk chính là môi trường lý tưởng để cây dít phát triển. Ban đầu, người dân chỉ trồng chúng làm hàng rào tự nhiên vì có gai, về sau mới phát hiện ra công dụng tuyệt vời trong ẩm thực. Hương vị lá dít rất đặc trưng: chua thanh, nhẹ hơn lá giang, lại phảng phất mùi thơm như trái măng cụt chín. Chính điều này khiến nó trở thành nguyên liệu hiếm có, khó loại rau nào thay thế được.

Trong các món ăn từ lá dít, nổi tiếng nhất phải kể đến canh gà lá dít – món ăn quen thuộc trong mâm cơm gia đình cũng như các dịp giỗ, tết của người dân. Thịt gà ngọt săn chắc, hòa cùng vị chua thanh mát của lá dít tạo nên bát canh vừa giản dị vừa đậm đà.

Cách nấu món ăn này cũng có những bí quyết riêng. Gà được chặt nhỏ, ướp cùng chút nước mắm, khử mỡ gà cho thơm rồi nấu chín tới. Khi nước sôi, người nấu mới vò nát lá dít thả vào, nêm thêm chút muối, bột ngọt rồi tắt bếp ngay để giữ nguyên hương thơm tự nhiên. Chỉ cần đơn giản vậy thôi nhưng hương vị lại vô cùng hấp dẫn, ăn kèm cơm nóng thì còn gì tuyệt bằng.

Ngoài gà, lá dít còn được nấu với nhiều nguyên liệu khác như ếch đồng, cá biển, hải sản, hoặc kết hợp với măng rừng, lá giang, sả bằm, ớt xiêm xanh… để tạo nên nhiều phiên bản canh chua phong phú. Mỗi món ăn đều giữ trọn cái vị chua thanh mát, giúp giải nhiệt, kích thích vị giác và làm bữa cơm thêm phần đặc sắc.

Năm 2013, món canh chua lá dít nấu thịt gà đã đạt giải nhất tại cuộc thi sơ kết “Chiếc Thìa Vàng” khu vực Nam Trung Bộ. Từ đó, lá dít được vinh danh là một trong những gia vị độc đáo của Đắk Lắk (tỉnh Phú Yên cũ), cùng với muối kiến vàng và lá é. Nhờ cột mốc này, lá dít trở nên nổi tiếng hơn, không chỉ trong tỉnh mà còn được nhiều du khách khắp nơi biết đến.

Ngày nay, để phục vụ nhu cầu thưởng thức, nhiều người dân Phú Yên đã mang cây dít về trồng trong vườn. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm của người sành ăn, lá dít mọc tự nhiên trong rừng vẫn có mùi thơm đậm đà và vị chua đặc biệt hơn hẳn so với cây trồng. Chính vì vậy, vào mùa, không ít người lại vào rừng hái lá và đọt non mang về bán cho nhà hàng, quán ăn, vừa để giữ gìn hương vị nguyên bản, vừa có thêm nguồn thu nhập. Theo khảo sát, 1kg lá dít có giá tới 70.000 đồng/kg.