Loại cỏ được nhắc đến đó chính là cỏ tranh. Bác sĩ Nguyễn Phối Hiền (Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh – Cơ sở 3) cho biết, loại cỏ này có nhiều ở các vùng trung du, đồi núi thấp, bãi đất hoang hoặc ven rừng. Tuy nhiên, ít ai biết rằng loại cỏ tưởng chừng tầm thường này lại mang trong mình nhiều giá trị y học, được ghi nhận trong kho tàng y học cổ truyền như một vị thuốc có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu và lương huyết chỉ huyết.

“Hiện cỏ tranh đã và đang được nghiên cứu kỹ hơn để phát huy tối đa tiềm năng chữa bệnh của nó, đồng thời khẳng định giá trị của những dược liệu dân dã trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng”, bác sĩ Hiền chia sẻ.

Theo bác sĩ Hiền, cỏ tranh có thân rễ dài bò ngầm dưới đất, mọc thành bụi lớn, chiều cao từ 0,5 đến 1,5 mét. Lá dài và hẹp, mặt dưới có gân nổi rõ, mép lá sắc có thể gây xước da. Cỏ tranh sống rất khỏe, ưa sáng và có khả năng tái sinh mạnh, thường xuất hiện ở những nơi đất nghèo dinh dưỡng.

Cỏ tranh mọc dại rất nhiều, đa số bị vứt bỏ chứ ít được sử dụng. Ảnh minh họa. 

Trong y học cổ truyền, bộ phận được sử dụng làm thuốc là phần thân rễ của cây, gọi là mao căn. Người ta thường thu hái rễ cỏ tranh quanh năm, sau đó rửa sạch, loại bỏ rễ con, cắt khúc rồi phơi hoặc sấy khô để dùng dần. Có thể dùng ở dạng tươi hoặc sao vàng tùy theo mục đích điều trị.

Về công dụng, bác sĩ Hiền tư vấn, mao căn có vị ngọt, tính hàn, tác động vào các kinh phế, vị và bàng quang. Vị thuốc này thường được dùng để thanh nhiệt, lợi tiểu, làm mát máu và cầm máu. “Trong dân gian, mao căn được sắc uống cho người bị sốt cao kèm khát nước, tiểu tiện ít và vàng, tiểu ra máu hoặc chảy máu cam.

Một số bài thuốc cũng sử dụng mao căn để hỗ trợ điều trị viêm đường tiết niệu, tiểu buốt, tiểu rắt, sỏi thận hoặc ho ra máu. Với tác dụng lợi tiểu, nước sắc từ rễ cỏ tranh còn được dùng trong mùa hè như một loại nước giải khát giúp làm mát cơ thể và tăng bài tiết độc tố qua nước tiểu”, bác sĩ Hiền thông tin.

Dù là vị thuốc lành tính, nhưng bác sĩ Hiền cho rằng, việc sử dụng mao căn cũng cần lưu ý một số điều. Do có tính hàn, người có tỳ vị hư hàn, hay tiêu chảy mạn tính hoặc cơ địa lạnh bụng cần thận trọng khi dùng. Phụ nữ có thai nên tránh tự ý sử dụng vì thuốc có thể ảnh hưởng đến khí huyết và tử cung. Khi dùng với mục đích thanh nhiệt giải độc, không nên uống thay nước hàng ngày quá nhiều lần vì có thể gây mất cân bằng điện giải.

Cỏ tranh là vị thuốc trong y học cổ truyền, đặc biệt tốt cho thận. Ảnh minh họa. 

Dưới đây là một số bài thuốc từ cỏ tranh theo y học cổ truyền:

- Lợi tiểu: Rễ cỏ tranh 30g, râu ngô 40g, xa tiền tử 25g, hoa cúc 5g, tất cả trộn đều, mỗi lần lấy 50g hãm với nước sôi và uống trong ngày. Dùng trong 10 ngày.

- Thông tiểu tiện (dùng cho các trường hợp bí tiểu tiện): Rễ cỏ tranh 30g, râu ngô 40g, mã đề 25g, hoa cúc 5g. Tất cả thái nhỏ, trộn đều. Ngày dùng 50g pha với khoảng 1 lít nước, chia ra uống trong ngày vào lúc khát. Trẻ em 6 - 14 tuổi, mỗi ngày chỉ dùng 25g, pha với khoảng nửa lít nước.

- Trị tiểu buốt, tiểu rắt do thấp nhiệt: Rễ cỏ tranh 20g, lá tre 16g, hương nhu 16g, đinh lăng 20g, lá dâu 16g, rau diếp cá 20g. Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần.

-  Hỗ trợ điều trị sỏi thận: Rễ cỏ tranh 20g, kim tiền thảo 20g, mã đề thảo 20g, mộc thông 10g, đinh lăng 20g, trinh nữ 20g, cối xay 16g. Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần. Dùng 1 tuần liền.

- Hỗ trợ điều trị viêm bàng quang: Rễ cỏ tranh 10g, râu ngô 15g, rau má 10g, hoa súng 15g, diếp cá 10g. Tất cả cho vào ấm đổ 500ml nước sắc còn 250ml, chia 2 lần uống trong ngày. 7 ngày 1 liệu trình.

- Hỗ trợ điều trị viêm đường tiết niệu, tiểu buốt, tiểu ít: Rễ cỏ tranh 12g, rau rệu 80g, mã đề 12g, rau má 12g, bồ công anh 16g, cỏ mần trầu 10g, cam thảo đất 8g. Sắc với 1 lít nước, còn lại 300ml, chia 2 lần uống trước bữa ăn. Uống từ 5 - 7 ngày.