Là một rừng nguyên sinh thuộc địa bàn 3 tỉnh Ninh Bình, Thanh Hóa, Hòa Bình, nơi đây có địa hình hiểm trở, bị chia cắt bởi các dãy núi đá vôi, tuy chỉ có diện tích trên 22.408 ha nhưng là nơi giàu tính đa dạng sinh học. Vườn quốc gia Cúc Phương là vườn quốc gia đầu tiên và là đơn vị bảo tồn thiên nhiên đầu tiên của Việt Nam.
Trong số hàng chục địa điểm tham quan trên bản đồ thuộc quần thể Vườn quốc gia Cúc Phương, du khách sẽ được nhiều hang động đẹp như động Trăng Khuyết, hang con Moong, động Thanh Minh, động Người Xưa,...
Động Người Xưa giữa lòng rừng Cúc Phương
Động Người Xưa nằm trên trục đường xuyên tâm rừng nguyên sinh - con đường mòn được hình thành từ năm 1968 trải qua thời gian con đường này đã được đổ bê tông. Du khách đi từ cửa rừng Cúc Phương khoảng 5km bằng phương tiện ô tô đến lối vào rồi đi bộ trên cây cầu nhân tạo đã mọc rêu xanh dài hơn 100m đến chân dãy núi đá vôi và leo lên với độ cao khoảng 45m, leo lên hơn 200 bậc đá.
Hơn 200 mét đi bộ trên con cầu xi măng nhân tạo
Từ cửa động, nhìn vào phía trong sẽ phân biệt được 3 ngăn, rộng và thoáng. Trong động có nhiều nhũ đá, khi gõ vào phát ra những âm thanh như tiếng cồng, tiếng chiêng của người Mường.
Theo tài liệu lưu giữ tại Bảo tàng Cúc Phương, động Người Xưa còn được người Mường (xưa kia sống gần khu vực này) gọi là hang Đắng vì là nơi sinh sống của rất nhiều loài dơi.
Qua khai quật cho thấy tại đây có một tầng văn hóa rất phong phú, đa dạng gồm có ốc suối, ốc núi, xương răng động vật như vượn, khỉ, gấu, lợn rừng, hươu, nai… Bên cạnh đó còn phát hiện được những công cụ lao động như rìu đá, dao cắt bằng đá và than tro dày gần 2m.
Các nhà khảo cổ học nhận định, nguồn sống của người nguyên thủy ở đây chủ yếu là săn bắt và hái lượm. Họ đã biết chế tạo ra những dụng cụ sinh hoạt và công cụ lao động thô sơ bằng đá để tồn tại. Ngoài ra, đoàn khảo sát còn phát hiện ra những hiện vật bằng đất nung như đồ đựng, nồi vò được nặn bằng tay và chế tạo bằng bàn xoay được trang trí hoa văn vặn thừng, văn ấn vết lõm hình trăng khuyết.
3 ngôi mộ cổ
Động Người Xưa không chỉ là nơi cú trú mà còn là khu mộ táng của người nguyên thủy. Đoàn khảo cổ học đã khai quật được 3 ngôi mộ cổ chôn theo tư thế nằm co, ngồi xổm với các bộ xương người đã hóa thạch còn khá nguyên vẹn.
Bằng phương pháp phân tích các bon phóng xạ C14, các nhà khảo cổ đã xác định bộ xương cách ngày nay khoảng 7.500 năm. Thi hài người nguyên thủy được chôn xung quanh kè đá hộc, đáy rải đá răm và có mộ được rắc thổ hoàng và hầu hết các mộ này đều được quàn gần bếp lửa.
Nhũ đá.
Vỏ ốc hóa thạch.
Động Người Xưa là một hang động khô mang đặc trưng của núi đá vôi, không khí ở đây rất mát mẻ, thoáng đãng, vì có một cửa hang ở trên đỉnh núi hút gió vào toàn bộ hang nên không khí ở đây rất dễ chịu. Có lẽ đây cũng là lý do tại sao những người tiền sử sống cách chúng ta hàng ngàn năm đã chọn hang động này làm nơi sinh sống.
Động Người Xưa còn có một ngăn giữa hẹp, tối và ẩm thấp, không thấy dấu tích của người xưa nhưng đặc biệt ở đây có rất nhiều dơi, chính vì vậy hang động này còn có một tên khác nữa là hang Đắng. Các nhà khoa học đã nhận định đây là hang động có số lượng loài dơi sinh sống nhiều nhất trên thế giới với 19 loài.
Ngăn trong của động cũng tối và ẩm, có rất nhiều nhũ đá đẹp được người dân địa phương tưởng tượng hình mẹ bồng con, buồng cô dâu, hình muông thú… Ở ngăn này có nhóm nhũ đá được ví như một bộ đàn đá.
Mỗi năm hang động bí ẩn này thu hút hàng nghìn lượt du khách trong nước và quốc tế đến tham quan, khám phá.
Động Người Xưa là một dấu ấn sự sống thuở bình minh của lịch sử loài người. Là trang văn hóa độc đáo trong lịch sử phát triển của nhân loại và là một di sản quý giá nằm trong đối tượng bảo vệ của Vườn quốc gia Cúc phương.
Phía trong cùng của động Người Xưa rất tối và ẩm.
Còn có lỗi đi sâu vào bên trong rất mát.
Sản phẩm du lịch sinh thái độc đáo
Tại Lễ kỷ niệm 60 năm thành lập VQG Cúc Phương, Thứ trưởng Bộ Lâm nghiệp Nguyễn Quốc Trị cho biết, Vườn quốc gia Cúc Phương, cho biết, hoạt động du lịch sinh thái và giáo dục môi trường với lịch sử 60 năm xây dựng và phát triển Vườn Quốc gia Cúc Phương gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển của hoạt động du lịch ở Cúc Phương nơi tổ chức các hoạt động tham quan, trải nghiệm, thưởng ngoạn, nghĩ dưỡng trong môi trường sinh thái đầu tiên của cả nước.
Từ tổ chức ban đầu chỉ là một tổ, một nhóm thì nay đã phát triển thành một đơn vị cơ sở thuộc Vườn, mỗi năm góp phần giảm chi ngân sách nhà nước, từng bước tự chủ tài chính, đóng nộp ngân sách địa phương và thu hút lao động từ cộng đồng vùng đệm, giảm áp lực lên tài nguyên rừng.
Một lối đi vào khác kết nối với động Người Xưa.
Động Người Xưa nằm trên trục đường xuyên tâm rừng nguyên sinh
Năm 1966, được sự giúp đỡ của các chuyên gia người Đức, Viện Khảo cổ học Việt Nam đã phối hợp với Vườn Quốc gia Cúc Phương tiến hành khai quật hang động Người Xưa.
Cho đến nay, với kinh nghiệm truyền thống và sự linh hoạt, sáng tạo để thích ứng xu thế thời đại, Vườn quốc gia Cúc Phương đã có nhiều sản phẩm du lịch sinh thái độc đáo, mang bản sắc nhân văn, có trách nhiệm với môi trường, là địa chỉ tin cậy của nhiều thế hệ học sinh, sinh viên, nhà nghiên cứu. Được quốc tế đánh giá cao, 4 năm liền đạt danh hiệu điểm đến hàng đầu Châu Á.