Trên cao nguyên Xiangkhouang, Lào, ẩn mình giữa những ngọn đồi xanh mướt là một di sản bí ẩn thu hút du khách từ khắp nơi trên thế giới: Cánh đồng chum. Nơi đây sở hữu hàng nghìn chiếc chum đá khổng lồ với kích thước và hình dạng khác nhau, rải rác trên một diện tích rộng lớn.
Được chạm khắc từ đá nguyên khối, chúng có chiều cao và chiều rộng thay đổi từ 1-3 mét (3-10 ft), với những chiếc chum cao hơn thường nặng tới 30 tấn. Hầu hết chúng đều có hình trụ với đáy rộng và đỉnh nhỏ hơn, cho thấy chúng có thể có nắp đậy, mặc dù một số ít được tìm thấy còn nguyên vẹn. Một chiếc chum thậm chí còn có một bức phù điêu được chạm khắc phức tạp mô tả nhân vật “người ếch” bí ẩn.
Truyền thuyết địa phương kể rằng, những chiếc chum khổng lồ này do người khổng lồ tạo ra để chứa rượu gạo ăn mừng chiến thắng của vua thiện Khun Jeuam chống lại vua ác Chao Angka. Người ta tin rằng, những chiếc chum này là minh chứng cho sự giàu có và thịnh vượng của vương quốc trong quá khứ.
Vậy mục đích của những chiếc chum đá khổng lồ này là gì? Truyền thuyết địa phương cho rằng chúng được sử dụng để nấu rượu gạo cho các lễ kỷ niệm cổ xưa bởi một chủng tộc khổng lồ. Một câu chuyện khác cho rằng những chiếc chum này được chế tác từ hỗn hợp nguyên liệu tự nhiên độc đáo, bao gồm đất sét và các sản phẩm từ động vật, rồi được nung trong một hang động gần đó.
Tuy nhiên, nghiên cứu trong thế kỷ qua đã chỉ ra một lời giải thích ảm đạm hơn – rằng những chiếc lọ này là những vật chứa đựng đồ chôn cất cổ xưa. Các nhà khảo cổ học người Pháp vào những năm 1930 đã tìm thấy dấu tích của răng, xương, đồ gốm và hạt trang trí bên trong và xung quanh những chiếc chum này, cho thấy chúng là một phần của nghi thức tang lễ cổ xưa. Một số học giả đưa ra giả thuyết rằng những chiếc chum này đóng vai trò như "bình chứa" để hỗ trợ quá trình chuyển đổi linh hồn sang thế giới bên kia, giống như phong tục của hoàng gia Thái Lan và Campuchia.
Các nhà khảo cổ cho rằng, những chiếc chum này có khả năng cao được sử dụng để chôn cất người chết. Bằng chứng cho giả thuyết này là việc phát hiện ra hài cốt người, đồ trang sức và các vật dụng tùy táng bên trong một số chiếc chum. Ngoài ra, kích thước và hình dạng của những chiếc chum này cũng phù hợp với mục đích sử dụng làm quan tài. Một số chiếc chum có nắp đậy, một số khác có các lỗ nhỏ trên thành chum, được cho là để thoát hơi nước và khí ga trong quá trình phân hủy thi thể.
Những chiếc chum này cũng có thể dùng làm vật chứa cho các ngôi mộ thứ cấp - khi thi thể được chôn cất ở một ngôi mộ ban đầu và phân hủy cho đến khi chỉ còn lại xương, chúng sẽ được thu thập lại và chôn cất trong những chiếc chum này. Giả thuyết này phù hợp với một số ụ chôn cất được phát hiện gần đó.
Việc xác định niên đại bằng carbon phóng xạ cho thấy những chiếc chum được đặt tại đây trong khoảng thời gian từ 1240-660 trước Công nguyên. Kiểu dáng và hoa văn trang trí trên chum cũng rất đa dạng, phản ánh sự biến đổi của văn hóa và tín ngưỡng qua các thời kỳ lịch sử. Tuy nhiên, ai đã xây dựng chúng và tại sao họ chọn vùng núi xa xôi này vẫn chưa được biết.
Ngoài ra, cho tới nay cũng ta vẫn không rõ liệu những chiếc chum này được chạm khắc tại địa phương hay được mang về từ các mỏ đá cách đó tới 8 km. Hơn 90 địa điểm chum đã được xác định, trong đó khu vực lớn nhất chứa gần 400 chum khổng lồ. Bí ẩn về cánh đồng chum ở Lào vẫn còn là một chủ đề thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu và du khách. Mặc dù chưa có lời giải đáp chính xác cho mục đích sử dụng của những chiếc chum đá khổng lồ này, nhưng giá trị lịch sử, văn hóa và vẻ đẹp độc đáo của di sản này đã biến nó trở thành một điểm đến không thể bỏ qua khi đến với Lào.
Kể từ khi được phát hiện vào đầu thế kỷ 20, cánh đồng chum đã trở thành tâm điểm của nhiều cuộc nghiên cứu khảo cổ học. Các nhà khoa học đã tiến hành khai quật nhiều khu vực, thu thập được nhiều hiện vật quý giá và góp phần làm sáng tỏ thêm bí ẩn về nơi đây.
Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều bí ẩn chưa được giải đáp. Các nhà khoa học tiếp tục nỗ lực nghiên cứu, khai quật và bảo tồn di sản văn hóa độc đáo này, hy vọng sẽ có một ngày nào đó, bí ẩn về cánh đồng chum sẽ được hoàn toàn giải mã.
Bất kể mục đích sử dụng ban đầu là gì, cánh đồng chum vẫn là một di sản văn hóa vô cùng độc đáo và giá trị. Nơi đây thu hút du khách từ khắp nơi trên thế giới đến khám phá và tìm hiểu về bí ẩn của nền văn minh cổ đại đã từng tồn tại trên vùng đất này. Ngày nay, cánh đồng Chum là một trong những địa điểm thời tiền sử quan trọng nhất ở Đông Nam Á, được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới vào năm 2019. Du khách đến đây có thể tham quan các khu vực tập trung chum đá, tìm hiểu về những giả thuyết về mục đích sử dụng của chúng, và trải nghiệm văn hóa độc đáo của người dân địa phương.