Quan sát của Báo Tri thức và Cuộc sống cho thấy, một trong những yếu tố quan trọng nhất để đảm bảo hiệu quả kinh tế và tính minh bạch trong đấu thầu là bảo đảm tính cạnh tranh. Tuy nhiên, khi soi chiếu vào các gói thầu mà Công ty TNHH Quốc Hùng (Công ty Quốc Hùng) tham gia, đặc biệt tại địa bàn tỉnh Kon Tum cũ, yếu tố này dường như khá mờ nhạt, thể hiện qua số lượng nhà thầu tham gia ít ỏi và những kịch bản trúng thầu quen thuộc.

Kịch bản "một mình một ngựa" về đích

Mặc dù Luật Đấu thầu khuyến khích việc tham gia của nhiều nhà thầu để tăng tính cạnh tranh, dữ liệu thực tế cho thấy trong nhiều gói thầu mà Công ty Quốc Hùng tham gia, doanh nghiệp này thường xuyên không có đối thủ.

Lấy ví dụ điển hình tại Gói thầu "Xây dựng" thuộc dự án Khu văn hóa thể thao xã Đăk Sao (Mã Thông báo mời thầu: IB2300099952-00) do Công ty TNHH MTV Nguyên Khoa Kon Tum làm bên mời thầu. Gói thầu này được tổ chức theo hình thức Chào hàng cạnh tranh. Tuy nhiên, biên bản mở thầu ngày 08/06/2023 cho thấy chỉ có duy nhất Công ty Quốc Hùng nộp hồ sơ dự thầu.

Không có sự cạnh tranh, Công ty Quốc Hùng được công bố trúng thầu với giá 1.795.075.000 đồng. Giá dự toán của gói thầu là 1.799.110.000 đồng. Tỷ lệ tiết kiệm chỉ đạt khoảng 0,22%.

Kịch bản tương tự lặp lại tại Gói thầu "Xây dựng" thuộc dự án Trường phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học - Trung học cơ sở xã Đăk Na (Mã TBMT: IB2300242462-00), cũng do Công ty TNHH MTV Nguyên Khoa Kon Tum mời thầu. Tại gói thầu này, một lần nữa chỉ có Công ty Quốc Hùng là nhà thầu duy nhất tham gia.

Doanh nghiệp này sau đó trúng thầu với giá 2.897.694.000 đồng, rất sát với giá gói thầu là 2.898.828.857 đồng. Tỷ lệ tiết kiệm trong trường hợp này thậm chí còn thấp hơn, chỉ khoảng 0,039%.

Tình trạng "một mình một chợ" diễn ra ở nhiều gói thầu khác nhau. Hiện tượng này đặt ra một câu hỏi lớn: Tại sao các gói thầu sử dụng vốn ngân sách, trị giá hàng tỷ đồng, được đăng tải công khai trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia lại không thu hút được sự quan tâm của các nhà thầu khác?

Liệu thông tin mời thầu đã được công khai, minh bạch và tạo điều kiện thuận lợi cho tất cả các nhà thầu tiếp cận hay chưa? Hay hồ sơ mời thầu (E-HSMT) có đưa ra các yêu cầu, tiêu chí đặc thù nào đó nhằm hạn chế sự tham gia của các nhà thầu khác, tạo lợi thế cho một nhà thầu cụ thể hay không? Đây là những vấn đề cần được làm rõ để đảm bảo tính cạnh tranh theo đúng tinh thần của Luật Đấu thầu.

Khi đối thủ cạnh tranh "tự ngã"?

Ngay cả trong những gói thầu có sự tham gia của nhiều hơn một nhà thầu, vai trò của các "đối thủ" cạnh tranh với Công ty Quốc Hùng cũng rất đáng chú ý. Dữ liệu cho thấy Công ty Quốc Hùng đã từng đối đầu với 13 nhà thầu khác trong 9 gói thầu. Tuy nhiên, phân tích sâu vào một số cuộc thầu cho thấy, sự cạnh tranh dường như chỉ mang tính hình thức.

Lấy ví dụ tại Gói thầu thi công xây lắp và mua sắm thiết bị công trình thuộc dự án Sửa chữa, nâng cấp Trạm Y tế xã Ngọc Yêu, huyện Tu Mơ Rông do Sở Y tế tỉnh Kon Tum mời thầu (Mã TBMT: IB2400478165-00, phê duyệt tháng 11/2024). Gói thầu này được tổ chức đấu thầu rộng rãi.

Tại gói thầu này có hai liên danh tham gia. Một là "Liên danh Công ty TNHH Quốc Hùng và Công ty TNHH TM DV Kỹ thuật Nam Thiên Lộc". Hai là "Liên danh đấu thầu Trạm Y tế xã Ngọc Yêu" (gồm Công ty Cổ phần Trung Kiên và Công ty TNHH Y tế 2M).

Trong quá trình đánh giá hồ sơ dự thầu (E-HSDT), kết quả cho thấy liên danh của Công ty Quốc Hùng được đánh giá "Đạt" về kỹ thuật. Trong khi đó, đối thủ cạnh tranh bị đánh giá "Không Đạt" với lý do được đưa ra là "biểu tiến độ thi công không hợp lý, không phù hợp với yêu cầu của E-HSMT".

Việc một nhà thầu bị loại ở bước đánh giá kỹ thuật vì lý do khá cơ bản như "tiến độ không hợp lý" trong một gói thầu đấu thầu rộng rãi đặt ra câu hỏi về năng lực thực sự của nhà thầu này, hay họ chỉ tham gia để đảm bảo đủ số lượng nhà thầu theo quy định cho cuộc đấu thầu?

Cuối cùng, Liên danh của Công ty Quốc Hùng trúng thầu với giá 2.679.905.281 đồng. Tỷ lệ tiết kiệm đạt khoảng 0,31%.

Đối chiếu với Luật Đấu thầu về tính cạnh tranh

Tình trạng thiếu cạnh tranh, dù biểu hiện dưới hình thức nào, đều đi ngược lại tinh thần của Luật Đấu thầu.

Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TP.HCM) phân tích: "Điều 6 Luật Đấu thầu 2023 quy định rất rõ về việc bảo đảm cạnh tranh trong đấu thầu. Mục tiêu là tạo ra một môi trường cạnh tranh thực sự, nơi các nhà thầu cạnh tranh bằng năng lực, kinh nghiệm và giá cả. Việc một gói thầu thường xuyên chỉ có một nhà thầu tham gia, hoặc các nhà thầu tham gia nhưng dễ dàng bị loại bởi các lý do cơ bản, tính cạnh tranh của gói thầu rõ ràng là chưa cao".

Bà Hương nhấn mạnh: "Trách nhiệm của chủ đầu tư và bên mời thầu là phải xem xét kỹ lưỡng hồ sơ mời thầu, đảm bảo không đưa ra các tiêu chí bất hợp lý, các 'rào cản kỹ thuật' nhằm hạn chế nhà thầu, vi phạm các hành vi bị cấm trong đấu thầu".

Chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang cũng bổ sung: "Việc đánh giá hồ sơ dự thầu phải được thực hiện một cách khách quan, minh bạch. Khi sự thiếu vắng cạnh tranh thực sự diễn ra, hệ quả tất yếu là giá trúng thầu thường rất cao, sát với giá dự toán, gây lãng phí cho ngân sách nhà nước".

Những kịch bản đấu thầu "một mình một ngựa" hoặc cạnh tranh hình thức tại các gói thầu mà Công ty Quốc Hùng tham gia cần được các cơ quan chức năng, đặc biệt là cơ quan quản lý nhà nước về đấu thầu tại Kon Tum và Quảng Ngãi, xem xét, rà soát lại toàn bộ quy trình để đảm bảo môi trường đầu tư công thực sự minh bạch và hiệu quả.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin./.

[Kỳ 4] Tỷ lệ trúng thầu áp đảo và hiệu quả đầu tư công: Góc nhìn từ Luật Đấu thầu