'Vùng đất ma' không thể hồi sinh do thảm họa đang đe dọa thế giới?

Khi tài nguyên thiên nhiên của một vùng đất cạn kiệt, nguồn sống không còn, con người sẽ rời đi. Tất cả còn lại chỉ là sự hoang tàn, bụi bặm và lãng quên.

Nhưng theo thời gian, khi hệ sinh thái tự nhiên hồi sinh, con người lại tìm thấy ở đó một triển vọng khai thác mới. Thế là một cuộc khai hoang mới bắt đầu, kinh tế phát triển kéo mọi thứ trỗi dậy.

Đó là một vòng lặp tự nhiên của những vùng đất, sinh rồi lại diệt rồi lại sinh, vì thế chúng ta thường tự hào về Trái đất bao la rộng lớn của mình, rằng nó đang là nhà của gần 8 tỷ người và có thể là nhà của nhiều tỷ người nữa, mãi mãi.

Đảo Isle de Jean Charles, ở Terrebonne, bang Louisiana (Mỹ), đang dần "biến mất".

Thế nhưng, có một sự thật rằng, những vùng đất "ma" trên hành tinh của chúng ta ngày càng nhiều. Và điều đáng nói là chúng không thể lặp lại vòng lặp hồi sinh ấy nữa, bởi sức mạnh tàn phá của thiên nhiên đã tận diệt chúng.

Biến đổi khí hậu với mức độ ngày càng tăng đã mang đến vô số thiên tai cơn bão, lũ lụt, hạn hán, cháy rừng... Chúng đã, đang và sẽ quét đi nhiều thứ, trong đó có cả những vùng đất.

Trong cuốn sách Thế kỷ du mục: Di cư do biến đổi khí hậu sẽ định hình lại thế giới của chúng ta như thế nào, tác giả Gaia Vince đã viết: "Chúng ta sẽ chứng kiến một phong trào – nó đã và đang diễn ra − nơi mà con người đang di chuyển, một cách bắt buộc, khỏi những khu vực bị ảnh hưởng nặng nề bởi bão, mực nước biển dâng, lũ lụt và hỏa hoạn liên miên.

Họ sẽ đi mà không thể quay trở lại, đó là điều tất yếu. Có bao nhiêu người muốn trở về sinh sống ở Lahaina, Hawaii sau đám cháy ở đó? Ngoài một số người không thể đi vì lý do bất khả kháng, số còn lại, tôi nghĩ họ sẽ đi và không bao giờ trở lại. Việc từ bỏ quê hương, nơi sinh sống quen thuộc thường là kịch bản cuối cùng mà người ta nghĩ đến khi không còn chọn lựa nào khác".

Jack DeWaard, giám đốc khoa học của Population Council, một tổ chức phi chính phủ quốc tế, đồng thời là chuyên gia về di cư liên quan đến môi trường và khí hậu cho biết: "Đối với dân di cư thì sự chuẩn bị về chi phí, tâm lý và kế hoạch ổn định kinh tế ở nơi sinh sống mới là rất quan trọng.

"Họ buộc phải rời bỏ truyền thống, những mối quan hệ gia đình và bạn bè, mồ mả tổ tiên, thậm chí là ngôn ngữ của họ, chỉ bởi vì mảnh đất nơi có những thứ đó đã không thể sinh sống được. Điều đó thực sự là một nỗi đau lớn".

Theo thống kê của Liên Hợp Quốc, hơn 20 triệu người đã buộc phải rời bỏ nhà cửa do thời tiết khắc nghiệt mỗi năm. Các nhà nghiên cứu dự đoán rằng vào cuối thế kỷ này, khoảng từ 3 đến 6 tỷ người sẽ nằm ngoài "human climate nich" hay còn gọi là "kén khí hậu loài người" (đây là vùng khí hậu thích hợp để con người có thể duy trì sự sống hằng ngày, được xác định bằng cách tính tỷ lệ mật độ dân số theo nhiệt độ trung bình hàng năm).

Theo dự đoán này, "không có nghĩa là 3 đến 6 tỷ người chúng ta sẽ phải di cư, mà nó chỉ muốn nói lên rằng rất nhiều người nữa sẽ phải buộc dời khỏi quê hương của mình để đến một vùng đất mới, vì khí hậu", Gaia Vince viết trong cuốn sách của mình.

"Điều này sẽ ảnh hưởng đến các cộng đồng da màu và những người đang phải đối mặt với tình trạng nghèo đói. Thông thường, di cư và di dời, đều là những quá trình bắt nguồn từ sự bất bình đẳng, cuộc khủng hoảng khí hậu sẽ làm trầm trọng thêm những bất bình đẳng hiện có", DeWaard giải thích.

Dưới đây là những ví dụ điển hình về các "vùng đất ma" trên thế giới, chúng được tạo ra bởi biến đổi khí hậu và có thể là điềm báo cho tương lai của nhiều vùng đất khác.

Nằm ở Nam Thái Bình Dương, quốc đảo Fiji là nơi đặc biệt dễ bị tổn thương trước tác động của biến đổi khí hậu do mực nước biển dâng cao và lốc xoáy ngày càng nhiều với cường độ ngày càng mạnh.

Thị trấn Vunidogoloa của Fiji.

Hàng chục cộng đồng dân cư ven biển ở Fiji đã được chính phủ nước này lên kế hoạch di dời lên vùng đất cao hơn, khi nguy cơ bị nước biển xóa sổ gần hơn bao giờ hết.

Trong số đó có Vunidogoloa, ngôi làng nhỏ thuộc Vanua Levu, hòn đảo lớn thứ hai của đất nước, là ngôi làng đầu tiên được di dời lên khu vực sườn đồi vào năm 2014.

Thế nhưng, ngày nay, ngôi làng với hơn 150 người từng sinh sống này đã trở thành một nơi hoang tàn. Những đổ nát giờ được bao phủ bởi một thảm thực vật rộng lớn.

Các cộng đồng dân cư sống dọc theo bờ biển Louisiana đã và đang bị tàn phá nặng nề bởi tác động của mực nước biển dâng, xói mòn bờ biển, bão và cuồng phong do biến đổi khí hậu gây ra.

Trong đó có Isle de Jean Charles, một hòn đảo ở Vịnh Mexico cách New Orleans khoảng 129 km về phía Nam. Nơi đây từng có diện tích gần 9.000 ha, nhưng ngày nay, hòn đảo đang chìm dần, diện tích đất liền chỉ còn lại khoảng 129 héc ta.

Cộng đồng dân cư nơi đây đã nhận được một khoản trợ cấp của chính phủ với mục đích phát triển một khu định cư mới có tên là "The New Isle" nằm cách hòn đảo Isle de Jean Charles khoảng 40 dặm về phía Bắc, trên một vùng đất cao hơn. Tính đến tháng 10 năm 2023, tất cả cư dân của Isle de Jean Charles đã chuyển đến đó, ngoại trừ 4 hộ dân vẫn lựa chọn ở lại.

Trong số các quốc gia dễ bị tổn thương nhất bởi biến đổi khí hậu ở châu Âu, Moldova là quốc gia đang phải đối mặt với nhiều rủi ro khí hậu đang diễn ra như sóng nhiệt, bão, hạn hán và đặc biệt nhất là lũ lụt, đất nước nhỏ bé này đã ghi nhận ba đợt lũ lụt lớn trong 20 năm qua.

Cotul Morii, ngôi làng bên bờ sông Prut.

Tác động của lũ lụt đã gây tổn thất nghiêm trọng tới quốc gia có tỷ trọng nền nông nghiệp chiếm phần lớn trong nền kinh tế này, không chỉ vậy, nhiều khu vực dân cư sinh sống được cho là bị tàn phá đến mức không thể khắc phục được. Một trong số đó là Cotul Morii, ngôi làng bên bờ sông Prut, đã bị cơn lũ lụt thảm khốc nhấn chìm vào năm 2010.

Thay vì thực hiện khôi phục dân cư sau lũ, chính phủ nước này đã lựa chọn di dời ngôi làng Cotul Morii tới một khu vực cách đó khoảng 9 dặm.

Mở cửa vào những năm 1930, Chacaltaya Ski là khu nghỉ dưỡng kết hợp trượt tuyết nổi tiếng và duy nhất ở dãy Andes của Bolivia. Không những thế, nằm trên đỉnh của ngọn núi Chacaltaya, nó còn được coi là khu trượt tuyết cao nhất thế giới.

Trong nhiều thập kỷ, Chacaltaya Ski đã trở thành điểm đến quen thuộc của những người yêu thích bộ môn trượt tuyết cho đến khi buộc phải đóng cửa vào năm 2009. Đó cũng là năm sông băng Chacaltaya 18.000 năm tuổi tan chảy hoàn toàn do biến đổi khí hậu. Cùng với đó, một mảng tuyết lớn đã biến mất hoàn toàn.

Ngày nay, khu nghỉ dưỡng nổi tiếng một thời với quán cà phê, quán bar và cáp treo trượt tuyết đã bị bỏ hoang, trở thành minh chứng cho những gì đã xảy ra.

Biến đổi khí hậu đã làm thay đổi chu kỳ hạn hán và lũ lụt hơn dọc theo dòng sông Mississippi, con sông dài nhất Bắc Mỹ, khiến việc dự báo thời tiết trở nên khó khăn và không chính xác.

Sân bóng rổ cũ tại trường trung học Valmeyer bị bỏ hoang.

Năm 1993, một trận lũ lớn đã tràn vào thị trấn nhỏ Valmeyer của Illinois – tiểu bang thuộc Chicago, Mỹ, làm hư hại phần lớn các tòa nhà ở đây, cư dân thị trấn – với sự hỗ trợ của chính phủ – đã quyết định xây dựng lại thị trấn của mình ở một khu vực lân cận.

Mặc dù sự kiện lũ lụt này có lẽ đã xảy ra trước khi hiện tượng biến đổi khí hậu trở nên rõ rệt, nhưng 30 năm sau, thị trấn Valmeyer được coi là một trường hợp điển hình về phương án tái định cư các khu vực dân cư nhằm ứng phó với khí hậu đang ngày càng trở nên khắc nghiệt.

Việc phát triển những thị trấn "ma" hay những ngôi làng bỏ hoang thành địa điểm du lịch là một cách thức khôi phục kinh tế không còn lạ lẫm.

Thế nhưng đối với những vùng đất bị tàn phá bởi thiên tai, chẳng một ai muốn bất ngờ bị sơ tán trong kỳ nghỉ của mình bởi cháy rừng, bởi bão hay lũ lụt cả.

Và rồi, "cái khó ló cái khôn", người ta đã nghĩ ra một phương pháp đó là phát triển "du lịch đen".

Nó là gì?

Philip Stone, Giám đốc Viện nghiên cứu phát triển "du lịch đen" thuộc Đại học Central Lancashire, Anh, giải thích rằng "Đen" ở đây có nghĩa là sự chết chóc, thảm họa và sự tàn phá rùng rợn của những vùng đất mà thiên tai đi qua.

Mục đích của giải pháp này đó là thông qua việc chứng kiến những vùng đất đã bị tận diệt để nâng cao nhận thức của khách du lịch về những tàn tích của biến đổi khí hậu, mà trong đó chúng ta, loài người, đã góp phần rất lớn.

"Tác động trực quan của cảnh quan bị tàn phá do biến đổi khí hậu gây ra đóng vai trò như một lời cảnh báo về quá trình công nghiệp hóa của chúng ta", Philip Stone nói. "Việc tham quan những địa điểm như vậy sẽ mang lại trải nghiệm mang tính giáo dục cho du khách".