Cây một lá (Nervilia fordii) là một loài cây độc đáo tại Việt Nam. Loài cây này được gọi là cây một lá do duy nhất chỉ có một chiếc lá hình trái tim. Nó thuộc họ Orchidaceae (Lan) và còn có các tên gọi khác như thanh thiên quỳ, lan một lá, lan cờ, châu diệp, slam lài, bửa thoọc, bầu thoọc và nhiều tên khác.
Cây một lá là loại cây địa sinh sống lâu, thường cao từ 10-20cm. Đặc điểm quan trọng là thân ngắn, củ tròn to màu trắng đục và chỉ có một lá riêng lẻ mọc lên sau khi hoa tàn. Loài cây này ưa bóng, đặc biệt là môi trường ẩm, và thường mọc trong các hốc đá, dưới tán rừng kín thường xanh ẩm hoặc tán cây lá rộng, ở độ cao từ 600-1500m.
Cây một lá là loại cây địa sinh sống lâu, thường cao từ 10-20cm. Đặc điểm quan trọng là thân ngắn, củ tròn to màu trắng đục và chỉ có một lá riêng lẻ mọc lên sau khi hoa tàn. Loài cây này ưa bóng, đặc biệt là môi trường ẩm, và thường mọc trong các hốc đá, dưới tán rừng kín thường xanh ẩm hoặc tán cây lá rộng, ở độ cao từ 600-1500m.
Lá của cây một lá hình trái tim, màu xanh lá mạ, với gân lá hình chân vịt. Cụm hoa mọc thành chùm hoặc bông màu trắng, đốm tím hồng hoặc màu vàng hơi xanh lục. Củ của cây có hình thoi, dài 2-3cm, cả cây chuyển sang trạng thái ngủ từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau.
Cây một lá có giá trị dược liệu cao, với các bộ phận của cây được sử dụng trong nhiều ứng dụng khác nhau. Lá và củ của cây có vị ngọt nhạt, hơi đắng, được sử dụng làm thuốc để thanh nhiệt, nhuận phế, giảm ho, tán ứ, giải độc và giúp giảm đau. Loài cây này cũng đang được nghiên cứu cho việc điều trị các bệnh như ung thư phổi và ung thư vòm họng.
Cây ra hoa vào tháng 3, tháng 4 và tháng 5, cho quả nang vào các tháng 4, tháng 5 và tháng 6. Khi hoa nở, đầu cánh hoa phía trên chụm lại làm toàn hoa giống như chiếc đèn lồng. Quả hình thoi, trên có múi trông giống như quả khế con, dài 2 – 3cm. Quả nang chứa nhiều hạt nhỏ. Củ hình thành từ tháng 5 đến tháng 11. Củ cây một lá chuyển sang trạng thái ngủ từ tháng 11 tới tháng 3 năm sau mới hoạt động trở lại.
Cây một lá rất quý hiếm và bị đe dọa do khai thác quá mức và mất môi trường sống. Nó được ghi vào danh sách các loài cây cần được bảo vệ trong 'Sách Đỏ Việt Nam'.