Đường Cao Tông (628 – 683), tự Lý Trị là vị hoàng đế thứ ba của triều đại nhà Đường trong lịch sử Trung Quốc. Ông trị vì tổng cộng 34 năm nhưng việc nước trong khoảng thời gian này phần lớn đều có sự can thiệp của hoàng hậu Võ Tắc Thiên.
Đường Cao Tông trị vì đất nước sau giai đoạn hưng thịnh của Đường Thái Tông, đã kế thừa tương đối tốt đẹp, không phạm phải bất kỳ sai lầm nghiêm trọng nào.
Không hề yếu đuối, bất tài
Có luồng ý kiến cho rằng, hoàng đế Đường Cao Tông là người kém nổi bật nhất so với thân phụ Đường Thái Tông và hoàng hậu Võ Tắc Thiên.
Bởi ông là người đã gián tiếp để Võ Tắc Thiên trở thành nữ hoàng duy nhất trong lịch sử Trung Quốc, đi ngược lại đạo lý truyền thống. Thậm chí có chuyện thêu dệt rằng Cao Tông lúc cuối đời cũng tìm thuốc trường sinh giống như Tần Thủy Hoàng năm xưa.
Nhưng liệu những quan niệm của người đời xưa về vị hoàng đế nhà Đường, người chồng của nữ hoàng Võ Tắc Thiên có chính xác?
Theo trang mạng Qulishi, mất mẹ từ nhỏ, Cao Tông chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi giáo huấn của vua cha. Trong lịch sử, việc Hoàng đế tự thân dạy dỗ thái tử là điều rất hiếm thấy. Thậm chí khi vua Đường Thái Tông bận bịu việc triều chính, ông còn để con trai đứng ngay bên cạnh.
 |
| Các sử gia ngày nay có cái nhìn khác về mối tình giữa Đường Cao Tông Lý Trị và Võ Tắc Thiên. |
Theo cuốn Tân Đường Thư, năm 645, Đường Thái Tông đem quân tiến đánh nước Cao Câu Ly (Goguryeo). Tuy nhiên, Thái Tông khi đó lâm bệnh, cơ thể suy nhược lại còn bị thương do chiến trận nên nổi mụn nhọt khắp người.
Cao Tông khi ấy tới thỉnh an, đã không ngại ngần dùng miệng của mình hút mủ trên người Thái Tông, giúp cha vơi bớt đau đớn. Các sử gia sau này đều đánh giá rằng, đây là bằng chứng rõ nét cho tấm lòng hiếu thảo của thái tử.
Sau này, Thái Tông viết mười hai chương “Đế phạm” giao cho thái tử Lý Trị, dạy chuẩn tắc hành vi làm một hoàng đế tốt. Lý Trị đăng cơ năm 22 tuổi, kế thừa nguyện vọng và phong cách lãnh đạo của Thái Tông, lấy nhân đức trị thiên hạ, bốn biển thái bình.
Đối với hoàng hậu Võ Tắc Thiên, Đường Thái Tông đã bất chấp lời cảnh báo của các đại thần để đưa bà trở lại cung. Năm đó, Võ Tắc Thiên mới 28 tuổi còn Thái Tông 24 tuổi.
Theo các sử gia Trung Quốc hiện đại, Võ Tắc Thiên không hề dễ dàng thao túng hoàng đế như sử sách phác họa. Năm 662, Cao Tông suýt chút nữa đã nghe lời Tể tướng Thượng Quan Nghi phế truất bà, ngay đến cả chiếu thư phế truất hoàng hậu cũng đã soạn thảo xong.
May mắn cho Võ Tắc Thiên là một vị đại thần trong triều biết được nên đem chuyện đem nói với bà. Tân Đường Thư do tác giả Âu Dương Tu thời Bắc Tống chủ biên chép lại rằng, “Võ hoàng hậu tức tốc đến gặp Cao Tông kêu oan, khiến hoàng đế thay đổi quyết định”.
Giao giang sơn cho hoàng hậu
Khi mới lên nối ngôi năm 650, Đường Cao Tông đã nhanh chóng ổn định chính sựu, ra chiếu viết: “Trẫm vừa mới lên ngôi, triều chính có nhiều chỗ bất tiện, bá tánh cũng có lòng nghi ngờ, nhưng không thể nói lên được. Nay tuyên thứ sử các châu vào điện để hỏi tật khổ của dân chúng, mà đề ra đường lối cai trị".
Những cuộc chiến tranh với các vương quốc láng giềng khi đó đều được Cao Tông dàn xếp một cách ổn thỏa. Bước ngoặt trong cuộc đời hoàng đế thứ ba của nhà Đường đến sau khi ông trị vì được khoảng 10 năm.
Năm 660, Cao Tông mắc bệnh phong hàn, không thể lo liệu chính sự. Bệnh này dường như là bệnh di truyền của hoàng tộc nhà Đường, bởi có đến 7 vị hoàng đế đều mắc bệnh.
Bệnh tình ngày càng nặng khiến Cao Tông choáng váng ù tai, mắt không nhìn thấy, đầu đau nhức đến mức như muốn nứt ra.
Bệnh nặng như vậy khiến cho Đường Cao Tông không còn có thể tự mình giải quyết chuyện triều chính. Ở thời điểm đó, quyền lực của một số đại thần nhà Đường ngày càng lớn mạnh, lấn án cả triều đình còn non trẻ dưới thời Cao Tông.
Nổi bật nhất trong số này là Trưởng Tôn Vô Kỵ, một đại công thần trong triều đại nhà Đường, người trải qua ba đời hoàng đế nhà Đường từ những ngày đầu lập quốc.
Bên cạnh đó, thái tử Lý Hoằng, con trai trưởng của Đường Cao Tông với Võ Tắc Thiên chỉ mới 8 tuổi, chưa đủ sức gánh vác việc nước. Trong tình thế như vậy, việc Cao Tông dần dần giao cả giang sơn cho hoàng hậu Võ Tắc Thiên quản lý là điều dễ hiểu.
Lịch sử Trung Quốc cũng không thiếu các trường hợp hoàng hậu can thiệp triều chính cho đến khi thái tử đủ tuổi nối ngôi. Theo Qulishi, Cao Tông có thể đã không lường trước được việc Võ Tắc Thiên tự mình xưng đế, lập ra nhà Võ Chu. Nhưng theo lẽ thường, hoàng hậu nắm quyền bao lâu đi nữa rồi cũng phải nhường lại cho con trai, có lẽ chỉ là vấn đề bàn giao lúc còn sống hay đã chết.
Trên thực tế, Võ Tắc Thiên đến cuối đời vẫn phải nhường lại ngôi cho con trai của bà và chồng Đường Cao Tông. Còn việc tiếp tục triều đại nhà Võ Chu hay khôi phục nhà Đường đều do vị vua sau này quyết định.
Ngược lại, nếu để đại thần lạm quyền chiếm ngôi, khả năng nhà Đường sớm bị diệt vong là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Bản thân hoàng đế khai quốc của triều đại nhà Đường là Lý Uyên cũng từng là một đại thần trong nhà Tùy.
Vậy nên Đường Cao Tông có lý do để lo ngại đại thần chiếm ngôi, đặc biệt là người như Trưởng Tôn Vô Kỵ hơn là đề phòng Võ Tắc Thiên.
Đến khi qua đời, Võ Tắc Thiên để lại di chúc, mong muốn được chôn cất cùng chồng Đường Cao Tông. Điều này cho thấy tấm lòng của bà vẫn một mực hướng về người chồng đã khuất.