Cá bỗng vốn là loài cá tự nhiên, sống ở các con sông lớn thuộc vùng núi phía Bắc. Đây được biết đến là 1 trong 5 loại cá tiến vua ngày xưa. Từ lâu, người dân tộc Tày khi đi chài lưới đã bắt những con cá này về thả trong ao nhà, thuần hóa dần để trở thành loài cá nuôi. 

Cá Bỗng có màu xám thẫm, lưng màu đen hoặc xám xanh, nhạt dần về phía bụng, vây cá có màu đỏ nhạt. Loài cá này nhìn bắt mắt lại được coi là đặc sản do thịt chắc, thơm, ruột nhỏ, ít mùi tanh, có hàm lượng dinh dưỡng cao.

Cá bỗng có giá trị dinh dưỡng cao

Cá bỗng được người dân vùng núi phía Bắc quý trọng và nâng niu như của cải có giá trị, họ dâng lên trời đất, tổ tiên để tỏ lòng kính trọng. Trước đây, cá bỗng chỉ được nuôi dùng để thiết đãi khách quý hoặc vào những dịp lễ, Tết. Nhiều năm nay, cá bỗng đang trở thành món ăn đặc sản được nhiều nhà hàng săn lùng. 

Đây là loài cá đặc sản quý hiếm thành thục muộn, nuôi khoảng 10 năm cá bỗng mới bắt đầu sinh đẻ, nhưng tỷ lệ sống thấp, chỉ khoảng từ 30% đến 40%. Thức ăn chủ đạo của cá là rau, lá sắn, thân chuối băm nhỏ, bèo tấm. Dù dễ nuôi nhưng không phải ở đâu cũng nuôi được cá Bỗng, quan trọng nhất là nguồn nước. Nước phải thật sạch và trong thì cá mới mau lớn. 

Để đáp ứng nhu cầu thị trường, các hộ nông dân vùng núi đã phát triển nghề nuôi cá bỗng, áp dụng công nghệ kỹ thuật hiện đại trong chăn nuôi, góp phần nâng cao đời sống.

Thấy được hiệu quả kinh tế từ việc nuôi cá bỗng, bà Hoàng Thị Chắp (Lào Cai) đã có ý tưởng nuôi thương phẩm từ năm 2007. Trong lần đến Than Uyên (Lai Châu), bà đã mua được 10 con cá bỗng đánh bắt ở suối về nuôi, nhưng không thành công. 

Bà Chắp đã thành công khi nuôi cá bỗng

Khi nghe tin ở Hà Giang và những vùng có người nuôi thử nghiệm nuôi loại cá này, bà đều tìm đến tận nơi, vừa học hỏi, vừa mua cá về nuôi. Sau gần 10 năm, được địa phương tạo điều kiện cho đi học tập các mô hình nuôi trồng thủy sản và đúc rút kinh nghiệm, bà Chắp đã cho cá bỗng sinh sản trong ao nhà. 

Cá bỗng nuôi rất khó sinh sản. Ở sông suối, cá bỗng thường tìm nơi thuận lợi, an toàn để đẻ trứng. Do đó, bà Chắp đã dẫn nước khe cách nhà 2km về ao, xây thác nước tạo, giả lập môi trường tự nhiên cho cá sinh sống và phát triển. 

Hiện nay, bà Chắp duy trì được khoảng 120 cặp cá bỗng bố mẹ. Mỗi năm, các cặp cá này sinh sản được khoảng hơn 1 vạn con giống. Chỉ riêng cá giống đã mang lại thu nhập cho gia đình bà khoảng 100 triệu đồng/năm. Tính cả cá thương phẩm, bà Chắp đạt doanh thu gần 300 triệu đồng/năm. 

Trong khi đó, ông Lục Xuân Vần (Hà Giang) cũng rất kiên trì với mô hình nuôi cá bỗng đặc sản làm giàu. Theo ông, để nuôi được cá bỗng, bên cạnh nguồn nước sạch, cần phải có nguồn nước suối chảy liên tục. Muốn nhân giống loại cá này, cần có ao nuôi riêng biệt giữa cá lớn và cá bé. Khi cá bé đủ lớn mới chuyển sang nuôi thương phẩm. 

Mô hình nuôi cá bỗng doanh thu ổn định

Hiện nay, trong ao nhà ông luôn duy trì khoảng hơn 400 con cá có tuổi 2 - 5 năm. Cá phải đạt đủ thời gian nuôi tối thiểu 2 năm và đạt trọng lượng trên 2kg mới có thể bán. Giá thị trường hiện nay dao động khoảng 350.000 - 700.000 đồng/kg. Mỗi năm, gia đình ông xuất bán, thu về trên 300 triệu đồng. 

Ông Vần là một trong những hộ nuôi cá bỗng theo mô hình nhỏ lẻ tại địa phương, chưa đạt chuẩn quy mô chuyển dần theo hướng nuôi hàng hóa và áp dụng khoa học - kỹ thuật vào chăn nuôi. Trong thời gian tới, ông sẽ tiếp tục tham gia các lớp đào tạo hướng dẫn người dân mở rộng thêm ao, nuôi tập trung theo quy trình chuẩn. 

Anh Hoàng Văn Chiền (Yên Bái) là chủ hộ gia đình nuôi cá bỗng lâu năm với số lượng lớn ở địa phương. Theo ông, cá bỗng có hình thù hơi giống cá chép nhưng dài và dày hơn. Da cá màu ánh xanh, vây, đuôi và khóe miệng màu đỏ nhạt. Chúng ăn tốt nhưng rất chậm lớn, gần chục năm tuổi cũng chỉ có trọng lượng khoảng trên 3 kg. 

Thu hoạch cá bỗng trong ao nuôi gia đình

Trong ao nuôi của ông Chiền, còn những con cá bỗng có tuổi đời 30 - 40 năm cũng chỉ đạt trọng lượng khoảng 20 kg. Loại cá này có giá trị dinh dưỡng cao và càng nuôi lâu năm thì thịt càng ngon nên giá thành khá cao, từ 350.000 - 700.000 đồng/kg tùy theo cân nặng. Hiện tại, mỗi năm gia đình ông Chiền bỏ túi xấp xỉ 300 triệu đồng nhờ nuôi cá bỗng cả con giống và thương phẩm. 

Ông Chiền đã sử dụng khoảng đất trống trước nhà để đào ao nuôi cá. Cá bỗng chỉ ưa sống ở vùng nước sạch, do đó, ông lấy nước từ các khe núi dẫn về để nuôi. Trong nền ao thường không có bùn, chủ yếu là đá và liên tục có nước lưu thông chảy vào, chảy ra. 

Tuy thời gian nuôi khá dài nhưng rất nhiều hộ nông dân vẫn rất tâm huyết với việc nuôi loài cá này bởi chi phí đầu vào thấp, kỹ thuật chăm sóc đơn giản, có thể nuôi được mật độ cao và nuôi ghép với nhiều loài cá khác. Đây là mô hình chăn nuôi có tiềm năng tại nhiều địa phương.