Tư Mã thị lần đầu xuất hiện vào thời Tây Chu. Có rất nhiều giả thuyết bàn về sự xuất hiện của dòng họ này và vẫn chưa một ai dám khẳng định chắc chắn 100%.
Ảnh minh họa
Đầu tiên, có nguồn cho rằng họ Tư Mã xuất phát từ chức quan quản lý quân binh thời Tây Chu. Gia tộc của vị đại thần này về sau đã dùng chính chức vụ của ông để làm họ.
Thứ hai, lại có nguồn khẳng định họ Trần và họ Điền là gốc của họ Tư Mã. Vì có người trong tộc làm chức Tư Mã nên lấy chức này làm họ luôn.
Thứ ba, họ Tư Mã xuất phát từ họ Cơ, xuất hiện từ khi người Hoa Hạ bắt đầu có khái niệm đặt họ tên.
Thứ tư, họ Tư Mã là họ Mị trong họ Mị Nguyệt. Họ vốn là quý tộc nước Sở thời Chu.
Thứ năm, tích xưa kể rằng có người đàn ông tên Vương Đạo, vì để trốn họa sát thân mà đổi họ thành Tư Mã.
Thứ sáu, thời Xuân Thu chiến quốc, một vị quan giữ chức Đại Tư Mã vì tự hào với những cống hiến cho đất nước mà quyết định đổi tên dòng tộc thành Tư Mã.
Gắn liền với họ Tư Mã là câu chuyện có liên quan đến Tào Tháo. Chuyện kể rằng, gia tộc này đã chiếm quyền lực của Ngụy quốc. Tư Mã thị sau khi Tào Phi qua đời đã lên ngôi Hoàng đế. Dù không cai trị quá lâu nhưng họ vẫn là một dòng tộc nổi bật trong lịch sử đất nước này.
Cụ thể, sau khi Tào Tháo qua đời, Tào Phi đã nối ngôi cha. Ông được đánh giá vị minh quân tài giỏi thời Tam quốc. Nhưng rồi khi Tào Phi mất, Tư Mã Ý bắt đầu lộ rõ bản chất, nhen nhóm kế hoạch lật đổ chính quyền Tào Tháo gầy dựng. Vì là người đi theo Tào Tháo từ ngày đầu nên gia tộc Tư Mã sở hữu quyền lực rất khủng.
Đến thời Tư Mã Chiêu mọi chuyện đã thành sự thật, triều Tây Tấn ra đời. Trong hơn 100 năm, Tây Tấn có đến 15 Hoàng đế họ Tư Mã. Sở dĩ thời gian tồn tại ngắn nhưng nhiều đời vua là vì đa số họ đều đoản mệnh, anh em trong họ Tư Mã thì thường xuyên tàn sát lẫn nhau.
Tuy nhiên, hậu thế nhìn lại vẫn đánh giá cao dòng họ Tư Mã. Theo các chuyên gia Trung Quốc, Tư Mã thị có rất nhiều người tài giỏi, đóng góp cho đất nước. Hầu hết thời đại nào cũng đều có người họ Tư Mã làm quan trong triều đình. Nhân khẩu không đến 30 nghìn người nhưng có 15 vị Hoàng đế. Tính ra, nhà Thanh cũng chỉ có 12 đời Hoàng đế trong 276 năm mà thôi.
Dù Trung Quốc có đến hàng trăm họ khác nhau, nhưng đây là dòng họ duy nhất được công nhận là đệ nhất danh gia vọng tộc. Theo thống kê, đa số danh nhân lịch sử Trung Quốc đều mang họ này.