Phú Yên là một tỉnh ven biển nằm ở trung tâm khu vực duyên hải nam Trung Bộ. Nơi đây còn nổi tiếng với nhiều món ăn đặc sản, trong đó phải kể tới cua suối ở huyện Tuy An.
Cua suối có màu sắc đỏ nâu rất bắt mắt, khác hẳn với con cua biển, cua sông hay cua đồng. Loài này sống trong những con suối lớn nhỏ, kích thước nhỉnh hơn con cua đồng, con nhỏ bằng nắm tay, con lớn bằng cái chén với hai càng to khỏe.
Người dân địa phương cho biết mùa hè là thời điểm của suối vào mùa. Ở vùng rừng núi thôn Xuân Trung, xã An Xuân, huyện Tuy An, Phú Yên vào thời điểm này, bà con rủ nhau lên suối để "săn" cua. Trước đây, cua suối gắn với những bữa cơm nghèo khó của người dân địa phương. Người ta bắt cua về để luộc hoặc nấu với rau rừng, vừa ngọt vừa ngon.
Cua suối có màu sắc bắt mắt, chúng sống ở con suối lớn nhỏ, kích thước nhỉnh hơn con cua đồng
Với những người có kinh nghiệm, việc bắt cua suối không hề khó. Vào những ngày trời mưa, hoặc lúc chiều nhá nhem tối cho đến hết đêm, cua sẽ bò từ núi đá ra các khe suối. Đó là lúc bà con dùng tay hoặc vợt lưới để bắt cua. Ban ngày, cua chui vào trong khe, muốn bắt thì phải có cần câu và mồi bằng giun hoặc cơm nguội trộn với đậu phộng giã nhỏ, đem rải dọc theo các dòng suối. Nước suối chảy, trôi mồi vào các hang đá, chỉ khoảng mười phút, các chú cua lớn, nhỏ bò ra gắp mồi.
Một kg cua suối có khoảng 10-15 con. Cua suối khi nấu chín có màu vàng hồng xen lẫn màu cánh gián, có mùi thơm đặc trưng cùng hương thơm thảo dược.
Anh Hải (ở thôn Xuân Trung, xã An Xuân) cho hay: "Ngày trước cua suối có rất nhiều, chúng tôi thường chọn con to nhất, béo nhất để bắt. Mấy năm nay, cua suối được nhiều người biết tới, trở thành đặc sản nên các nhà hàng, quán ăn thu mua để đãi khách. Do nhiều người bắt nên cua suối trong tự nhiên ngày càng ít.
Cua suối có thể làm thành nhiều món ăn ngon, là đặc sản nổi tiếng ở Phú Yên
Buối tối chúng tôi đi theo nhóm 3-4 người, hôm nào may mắn thì bắt được 5-7kg cua, cũng có hôm chỉ bắt được 1-2kg".
Cua suối có thể làm thành nhiều món, nhưng khổ biến nhất là cua nướng giã muối ớt. Chọn những con vừa nắm tay, nướng trên lửa than cho chín vàng, chọn phần thịt phía bụng đem giã nhuyễn với muối hột, ít bột ngọt, lá ngò tàu mọc ngoài bờ suối và ớt sim rừng. Chén muối cua này ăn với cơm nắm hay cơm nóng đều thơm ngon, lạ miệng.
Còn với món canh cua suối, người ta chọn những con cỡ vừa, loại này mềm, mau ngọt nước. Sau khi rửa sạch và bóc gạch, cua được giã giập sơ rồi nấu với rau rừng. Nước cua vừa ngọt, vừa thơm, kết hợp với rau rừng là món ăn gắn với người dân địa phương những ngày nghèo khó.
Cua suối đươc bán với giá khoảng 200.000 đồng/kg
Tại chợ quê và các cửa hàng hải sản, cua suối được bán với giá khoảng 200.000 đồng/kg. Bán cua suối ở chợ, chị Xuân Thanh (ở xã An Xuân) chia sẻ: "Cua suối chỉ có nhiều nhất vào mùa hè. Tôi thu mua của bà con nhưng cũng không có nhiều, vì hầu hết cua suối được các nhà hàng đặt trước. Loại cua này ăn lá rừng, côn trùng nên có mùi thơm rất riêng, khác với cua sông, cua đồng. Những người đi xa về, hoặc người lạ đến đây đều tìm mua cua suối để thưởng thức".