Phái chủ chiến và chủ hòa
Lúc ấy trong hàng ngũ đình thần chia làm hai phái chủ chiến và chủ hòa. Phái chủ hòa do Trương Đăng Quế, Phan Thanh Giản, Lưu Lượng đứng đầu. Phái chủ chiến có Tô Linh, Phạm Hữu Nghị, Trần Văn Vy... trong đó có Văn Đức Giai mới được điều động từ phía Nam Trung Kỳ về giữ chức Chưởng ấn Ngự sử đạo Kinh kỳ.
Tháng 2/1861, quân Pháp tổng lực tấn công đại đồn Kỳ Hòa của ta. Trận đánh diễn ra rất ác liệt. Thống tướng Nguyễn Tri Phương bị thương phải đưa ra Phan Rí điều trị. Các thử thần Gia Định như Tuần phủ Đỗ Quang, Bố chánh Đặng Công Nhường, Án sát Phạm Ý phải lần theo đường thượng đạo ra Tây Ninh vòng về Biên Hòa cố thủ.
Tháng 4/1861, nhà vua cử Đỗ Thúc Tĩnh (Biện lý bộ Binh) và thự tuần phủ Thừa Thiên Nguyễn Túc Trưng làm khâm phái vào Nam đánh giặc. Văn Đức Giai và Trương Minh Lượng là tham tán quân vụ cho hai vị khâm phái. Thúc Tĩnh và Túc Trưng được giao mỗi người một quả ấn quan phòng. Đức Giai và Minh Lượng được dùng ấn ấy chứng thực các việc đã được bàn định. Nhà vua cho phép đoàn khâm sai được "chiêu mộ lại dịch và sĩ thứ (sĩ phu và thứ dân) từ Thừa Thiên đến Biên Hòa", ai là người dũng cảm có thể sung vào đội "quân chiến tâm".
Nhà vua ban cho hai vị khâm phái mỗi người 30 lạng bạc. Văn Đức Giai và Trương Minh Lượng mỗi người 20 lạng, các tùy tùng mỗi người 10 lạng làm lộ phí. Trước ngày lên đường, nhà vua dặn dò: "Các ngươi phải cùng lòng làm việc, sửa sang khí giới, khuyến khích quân lính, khen thưởng người trung dũng, cùng căm thù giặc, dắt díu nhau trong chiến đấu, chớ nên chia rẽ giới hạn...".
 |
| Ảnh minh họa. |
Mộ quân chống giặc
Theo gia phả họ Văn ở Quỳnh Đôi ghi lại: Vâng chiếu chỉ nhà vua, cụ nghè Văn mộ được 200 quân nghĩa dũng, chia làm bốn đội, lại quyên góp các nhà hảo tâm được 24 nén bạc và 400 quan tiền. Tháng 5/1861, cụ đem theo 20 sĩ quan và một số binh dõng vào tới Biên Hòa, tìm nơi hiểm yếu đóng giữ.
Tháng 1/1862, tàu Pháp do tướng Matadin chỉ huy đến bắn phá, đốt nhà, cướp của. Đội quân của Văn Đức Giai phục kín trong rừng, đến xẩm tối chia làm hai cánh xông ra đánh áp vào quân giặc, diệt được nhiều tên khiến bọn Pháp phải tìm đường tháo chạy.
Tin thắng trận về tới triều đình, nhà vua châu phê: "Văn Đức Giai có tài thao lược, dũng cảm, cho đổi tên là Văn Đức Khuê". Trong dịp này Văn Đức Giai được phong chức Lang trung, sung Tham biện bộ Binh, cấp thưởng tiền bạc rất hậu.
(còn nữa)