200.000 người trên “chuyến bay giải cứu” có là bị hại, được trả lại tiền?

Kết luận mới đây của Cơ quan An ninh điều tra Bộ Công an vụ “chuyến bay giải cứu” cho thấy, các cơ quan chức năng đã cấp phép và tổ chức hơn 1000 chuyến bay đưa hơn 200.000 người dân từ quốc gia, vùng lãnh thổ về nước.

Đáng chú ý, có đến 21 bị can bị đề nghị truy tố về tội nhận hối lộ từ quan chức cấp Thứ trưởng Bộ Ngoại giao đến lãnh đạo cấp cục, vụ của một số Bộ, ngành, hai Phó Chủ tịch UBND Hà Nội và Quảng Nam, trợ lý Phó Thủ tướng, trợ lý Thứ trưởng…Số tiền nhận hối lộ lên đến hơn trăm tỷ, người ít từ vài trăm triệu, người nhận nhiều lên đến 42 tỷ đồng.

Để nhiều lần đưa hối lộ cho các cá nhân có thẩm quyền xét duyệt, cấp phép các chuyến bay, các doanh nghiệp tự ý đặt ra giá cao để thu lợi nhuận. Đến nay, cơ quan điều tra thu giữ 146 lượng vàng, 670.000 USD, 1 tỷ đồng cùng nhiều vật chứng khác.

Dư luận đặt câu hỏi: Các công dân phải nộp tiền để được về nước trong vụ án trên có được xác định là bị hại và trả lại tiền chênh lệch hay không?

Trao đổi với PV Tri thức và Cuộc sống, Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường – Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng, trong kết luận điều tra, cơ quan điều tra không xác định các công dân về nước là người bị hại, thậm chí cũng chưa xác định tư cách họ là người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan trong vụ án này.

Theo kết luận điều tra, cơ quan an ninh đề nghị truy tố 54 bị can trong vụ án "Đưa hối lộ – Nhận hối lộ – Môi giới hối lộ", "Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ" và "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" xảy ra tại Bộ Ngoại giao, Hà Nội và một số tỉnh. Nhóm này bị cáo buộc lợi dụng các chuyến bay giải cứu, đưa công dân về nước trong dịp Covid-19 bùng phát để trục lợi.

Tuy nhiên, kết luận điều tra không thể hiện số tiền người dân "bị mất" khi về nước trên những chuyến bay như vậy, nhưng cáo buộc 21 quan chức nhận hối lộ gần 180 tỷ đồng trong quá trình hoàn thiện hồ sơ.

Theo kết luận, những người đưa hối lộ là cá nhân, tổ chức thực hiện các dịch vụ bay của các công ty thực hiện dịch vụ đưa công dân về nước. Số tiền mà các đối tượng đưa hối lộ được lấy từ tiền vé máy bay, tiền chi phí cách ly, lưu trú đã thu của công dân về nước.

Các công dân về nước phải chi trả tiền vé máy bay giá cao, tiền chi phí ăn nghỉ, lưu trú, cách ly y tế. Cơ quan điều tra xác định đây không phải là hành vi đưa hối lộ, nói cách khác khi chưa xác định trường hợp nào đưa hối lộ để được về nước. Đối tượng thực hiện hành vi đưa hối lộ là đầu mối các doanh nghiệp thực hiện dịch vụ đưa công dân về nước thông qua việc bán vé máy bay, đứng ra tổ chức cho công dân về nước.

Kết luận điều tra không kết luận rằng công dân về nước có hành vi đưa hối lộ, nếu các công dân phải chi số tiền lớn hơn số tiền mà nhà nước quy định có thể yêu cầu các doanh nghiệp dịch vụ trả lại tiền.

Mối quan hệ giữa công dân với các đơn vị dịch vụ bán vé máy bay, dịch vụ đưa công dân về nước là quan hệ dân sự, kinh tế, được điều chỉnh bởi Bộ luật Dân sự và các quy định về kinh doanh, thương mại.

Về góc độ pháp lý, giá vé máy bay, giá dịch vụ lưu trú sẽ biến động theo giá thị trường, Nhà nước không quy định giá cả cụ thể đối với các dịch vụ này nên rất khó để xác định trách nhiệm hoàn trả tiền của các doanh nghiệp đã thu tiền dịch vụ của công dân về nước.

Có lẽ vì thế mà kết luận điều tra không xác định các công dân về nước là người bị hại hay người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan trong vụ án này. Có thể họ sẽ là những người làm chứng trong một số trường hợp.

Khi đưa vụ án này ra xét xử, tòa án sẽ cân nhắc đến vai trò tố tụng của những người có liên quan trong việc nộp tiền để được về nước hoặc với vai trò là người làm chứng.

Nếu là người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan thì việc giải quyết vụ án phải liên quan đến quyền lợi hoặc nghĩa vụ của họ. Còn nếu là người làm chứng thì họ phải là người chứng kiến, biết được hành vi vi phạm pháp luật của bị can, bị cáo nào đó hoặc biết những tình tiết có ý nghĩa quan trọng của vụ án, tòa án mới triệu tập để tham gia tố tụng. Vấn đề này tòa án sẽ kiểm tra, xem xét và quyết định trong thời gian tới đây khi hồ sơ được chuyển sang tòa án để xét xử.

Trường hợp các công dân phải nộp các số tiền trái với quy định của Nhà nước hoặc các tổ chức cá nhân đã gian dối trong việc thu tiền hoặc có những hành vi khác khiến cho giao dịch đó bị vô hiệu (như bị lừa dối, bị đe dọa, cưỡng ép...), có thể khởi kiện thành vụ án dân sự riêng để đòi tiền đối với các doanh nghiệp đã thu tiền của công dân Việt Nam trong giai đoạn dịch bệnh.

Còn đối với các trường hợp giao dịch là hợp pháp, tự nguyện, việc nộp tiền là công khai ngay tình, tổ chức thu tiền có chức năng nhiệm vụ được pháp luật cho phép, giá cả theo thỏa thuận thì đây là quan hệ dân sự kinh tế hợp pháp, chưa có cơ sở pháp lý để công dân có thể yêu cầu tổ chức, doanh nghiệp này phải trả tiền.

Đối với các bị can thực hiện hành vi nhận hối lộ, lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ không nhận trực tiếp lợi ích từ các cá nhân công dân nên sẽ không có trách nhiệm hoàn trả. Đối với hành vi nhận hối lộ thì của nhận hối lộ sẽ bị thu hồi, xung vào công quỹ nhà nước. Trừ trường hợp người đưa hối lộ và chủ động khai báo trước khi bị phát giác có thể được trả lại một phần của hối lộ hoặc trả lại toàn bộ của hối lộ theo quy định tại khoản 6 và khoản 7 điều 364 bộ luật hình sự.

Trong vụ án này, cơ quan tiến hành tố tụng cũng sẽ làm rõ mối quan hệ giữa công dân, nước và các doanh nghiệp đã đứng ra tổ chức cho công dân về nước, làm rõ tính pháp lý của các giao dịch phải việc nộp tiền để thực hiện các dịch vụ về nước.

Đồng thời, làm rõ dòng tiền di chuyển và trách nhiệm pháp lý của các tổ chức cá nhân có liên quan để giải quyết triệt để vụ án này trong phiên tòa tới đây, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự theo quy định của pháp luật. Với các giao dịch dân sự, kinh tế hợp pháp, đã được thực hiện, các bên phải thực hiện theo nội dung thỏa thuận. Đối với các giao dịch dân sự, kinh tế vô hiệu do bị lừa dối, do nội dung và mục đích trái pháp luật thì sẽ bị hủy bỏ, người thực hiện hành vi vi phạm pháp luật sẽ bị xử lý bằng các chế tài của pháp luật.