Việc thay da không phải là hiện tượng hiếm gặp trong thế giới động vật, bởi ngay cả con người cũng liên tục thay tế bào da. Tuy nhiên, như tiến sĩ Jason Dallas, nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Bang Middle Tennessee, giải thích: “Không giống như da người bong ra từng mảng nhỏ, rắn lại tạo ra một lớp da hoàn toàn mới, còn lớp cũ tách ra thành một mảnh nguyên vẹn”.

Vậy tại sao rắn lại phải lột da? Da rắn gồm hai lớp chính. Lớp trong cùng là hạ bì, nơi chứa sắc tố tạo nên màu sắc và hoa văn, được bao bọc bởi lớp biểu bì bên ngoài với cấu trúc keratin cứng và bán trong suốt. Do lớp vảy cứng không thể giãn nở, rắn buộc phải lột da để tạo không gian cho cơ thể phát triển. Rắn non lớn nhanh nên lột da nhiều lần hơn. Theo Daniel Kane, chuyên gia chăm sóc bò sát cấp cao tại Sở thú London, lần lột da đầu tiên của rắn xảy ra “chỉ vài ngày sau khi nở”. Khi trưởng thành, chúng thường lột da khoảng 3 đến 4 lần mỗi năm.

Trước khi thay da, rắn hình thành một lớp keratin mới bên dưới và tiết ra chất lỏng giúp tách lớp cũ ra. Chúng thường tìm vật gồ ghề để cọ đầu, tạo khe hở cho quá trình thoát xác. Nhờ lực co thắt cơ và ma sát, rắn sẽ rút khỏi lớp da cũ, để lộ bộ vảy mới bóng mượt. Đặc biệt, lớp da vừa lột ra có thể dài hơn cơ thể rắn tới 20% do tính chất co giãn trước khi khô lại.

Không chỉ gắn liền với sự phát triển, việc lột da còn có vai trò quan trọng trong các giai đoạn sinh học như trước khi đẻ trứng hoặc sau kỳ ngủ đông. Tiến sĩ Dallas nhấn mạnh: “Lột da thường đồng bộ với những sự kiện lớn trong vòng đời của rắn trưởng thành”.

Bên cạnh đó, lột da còn giúp rắn loại bỏ ký sinh trùng và bệnh tật. Bệnh nấm rắn là một ví dụ, có khả năng tấn công từ da vào cơ quan nội tạng. Phó giáo sư Donald Walker, Đại học Bang Middle Tennessee, cảnh báo: “Nó thậm chí có thể xâm nhập mắt và não của rắn. Tuy nhiên, quá trình lột da có thể cứu sống con vật trong nhiều trường hợp như vậy”.

Tuy nhiên, lột da cũng mang đến rủi ro. Trong thời gian này, rắn ít vận động, mắt bị mờ đục do lớp vảy trong suốt gọi là “kính mắt” che phủ, khiến thị lực suy giảm và dễ trở thành con mồi. Ngoài ra, việc lột xác tiêu hao nhiều năng lượng, và đôi khi lớp da sót lại có thể ảnh hưởng đến khả năng săn mồi.

Một số loài rắn như rắn đuôi chuông Massasauga miền đông (Sistrurus catenatus) ở Mỹ gặp nhiều nguy hiểm hơn. Do dễ nhiễm nấm, chúng buộc phải lột da với tần suất cao, kéo theo nguy cơ bị kẻ săn mồi tấn công. Điều này đã khiến quần thể của chúng suy giảm đáng kể.

Dù vậy, khả năng lột da vẫn là yếu tố sống còn. Những tấm da rắn bị bỏ lại còn cung cấp nhiều thông tin quý giá cho giới khoa học, từ nhận diện loài, nghiên cứu di truyền cho đến theo dõi đa dạng sinh học. Kane cho biết: “Da rắn thường giữ lại hoa văn nhạt và số lượng vảy đặc trưng, cho phép xác định chính xác loài”.

Trong thế giới tự nhiên, rắn là loài có khả năng lột da dễ nhận biết nhất. Dù hầu hết bò sát chỉ lột thành từng mảng, rắn lại trút bỏ toàn bộ cơ thể trong một lần. Thậm chí, một số loài thằn lằn như chi Abronia cũng có khả năng để lại lớp da nguyên vẹn, cả chân lẫn đuôi, giống như bản sao hoàn chỉnh của chính mình.