Việc thắp hương trong gia đình, ở đền, chùa... là tập quán từ lâu đời bởi ai cũng tin rằng nén nhang khi đốt lên như một nhịp cầu nối kết hai thế giới hữu hình và vô hình. Thế nhưng ít người hiểu được việc vì sao thắp và cắm lên bàn thờ 3 nén nhang.
Xuất phát từ văn hóa dân gian
Thắp nhang được xem là một nét đẹp văn hóa truyền thống không thể thiếu của người dân Á Đông. Chính vì thế mỗi khi trong nhà có giỗ chạp, ngày tuần rằm hay tết đến xuân về, người chủ gia đình thường thắp nhang lên trên bàn thờ. Những lúc đó, mọi người cảm thấy rất ấm lòng.
 |
| Việc thắp nhang là một nét đẹp văn hóa của người Á Đông. |
Việc thắp nhang là để mỗi người khẩn thiết cúi đầu mong tấm lòng thành kính của mình sẽ quyện theo làn khói thơm hướng về cõi thiêng liêng hoặc xông lên tận các vị Thần, tổ tiên hoặc một đấng nào khác.
Theo tài liệu lịch sử, việc đốt nhang bắt nguồn từ khoảng năm 3700 BC (cách đây khoảng 5700 năm), từ nước Ấn Độ. Đến năm 618 AD vào đời nhà Tần mới có một vị Tăng đem hương trầm qua Trung Quốc, từ đó hình thức đốt nhang được phát triển mạnh mẽ và hưng thịnh nhất vào đời nhà Minh, sau đó được phổ biến đến khắp các nước láng giềng.
Nhiều tài liệu cho thấy việc đốt nhang đã có từ thời sơ khai. Trong các đền thờ của vua chúa Ai Cập (Ancient Egypt) có rất nhiều những hình vẽ hoặc hình chạm trên tường mô tả nghi thức này.
Nhà Phật chỉ chú trọng đến tâm hương
Trong các buổi lễ của Phật giáo, nhang là một trong sáu lễ vật dâng cúng, gồm có: Nhang, Bông, Đèn, Trà, Trái, Thức ăn.
Tuy nhiên quan điểm của nhà Phật, việc cúng Phật chỉ nên dùng hương thơm, đèn sáng, hoa tươi, trái tốt, nước trong là đủ chứ không phải cần mâm cao cổ đầy. Phật không phải ở trên bàn thờ, trong những pho tượng, mà là ở trong tâm của tất cả con người.
Vì thế ngoài những nén nhang dùng ngọn lửa nóng để đốt cháy lên, mỗi người còn có thể dùng đức tin của mình thắp lên những nén Tâm hương (hương từ trong tâm - PV) để dâng lên chư Phật.
Chính điều này, trong kinh điển mới nhắc tới năm thứ hương chính dùng để cúng dường chư Phật: Giới hương, định hương, tuệ hương, giải thoát hương và giải thoát tri kiến hương.
Năm loại hương này được Phật giáo gọi là Ngũ phần hương. Trong đó Giới hương tức là trong tự tâm của mỗi người chẳng quấy, chẳng ác, chẳng ganh tỵ, chẳng tham sân, chẳng cướp hại. Còn Định hương tức là thấy những cảnh tướng thiện ác, tự tâm chẳng loạn.
Tuệ hương là tự tâm vô ngại, thường dùng trí tuệ chiếu soi tự tánh, chẳng tạo điều ác, dù tu nhiều thiện mà tâm chẳng chấp trước, kính trên mến dưới, thương xót kẻ cô đơn nghèo nàn. Giải thoát hương là tự tâm chẳng phan duyên, chẳng nghĩ thiện, chẳng nghĩ ác, tự tại vô ngại.
Cuối cùng là Giải thoát Tri kiến hương tức là tự tâm đã chẳng phan duyên thiện ác, chớ nên trầm không trệ tịch, phải tu học pháp tối thượng thừa, nhận tự bản tâm, thông đạt lý Phật, hạ mình để tiếp người, vô nhơn vô ngã, thẳng đến Bồ đề, chơn tánh chẳng đổi. Những loại hương này chỉ có thể có trong tâm chứ không thể kiếm ở bên ngoài.
Lý giải thêm về điều này, Đại đức Thích Như Bình (chùa Khánh Hỷ, Đạ Huoai, Lâm Đồng) cho rằng: Việc đốt hương của người dân Việt lâu nay xuất phát từ tín ngưỡng dân gian chứ không phải của đạo Phật đưa ra. Đối với đạo Phật việc đốt hương chỉ mang tính biểu tượng là chính chứ không có kinh sách nào nói về việc phải làm điều này trong các buổi lễ.
Còn việc người dân hay quý thầy thường thắp ba nén hương trong mỗi buổi lễ có thể xuất phát từ con số 3 của Tam bảo (Phật - Pháp - Tăng), Tam giới (Dục giới, Sắc giới và Vô sắc giới), Tam thời (Quá khứ - Hiện tại - Vị lai), Tam vô lậu học (Giới - Định - Tuệ)...
Trong đó Tam vô lậu học là ba môn học rất hệ trọng trong giáo lý đạo Phật. Có thể nói, toàn bộ hệ thống giáo điển của Phật giáo đều được xây dựng trên ba môn học giải thoát này.
"Còn việc các chùa hiện nay khuyến khích Phật tử chỉ nên thắp 1 nén nhang đó là nhằm tránh hỏa hoạn và ô nhiễm môi trường với những người xung quanh. Việc thắp nhiều hay ít nhang không quan trọng mà chủ yếu là ở tấm lòng của người hướng đến chư Phật mà thôi", Thầy Thích Như Bình chia sẻ