Trong bối cảnh khoa học không gian đầy thách thức, một dự án khảo cổ đặc biệt đã được thực hiện không phải trên Trái Đất mà là ngoài không gian xa xôi. Các nhà khảo cổ học đã áp dụng kỹ thuật của mình trên Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS), nơi đã chào đón hơn 270 phi hành gia từ 23 quốc gia từ năm 1998. Môi trường nhân tạo này, với điều kiện sống biệt lập và khắc nghiệt do vi trọng lực, đã trở thành đối tượng nghiên cứu khảo cổ độc đáo. Cụ thể, các nhà khảo cổ đã biến ISS thành một địa điểm khai quật khảo cổ học đầu tiên ngoài Trái Đất.
Dự án được tiến hành bởi Justin St. P. Walsh của Đại học Chapman và các đồng nghiệp, nhằm nghiên cứu sâu về "xã hội vi mô" của ISS. Họ sử dụng các nguyên tắc khảo cổ học để nghiên cứu cách phi hành gia sử dụng không gian trên trạm. Đồng thời họ cũng xem xét cách các phi hành gia sử dụng không gian sống và làm việc của mình, coi mọi vật dụng được sử dụng hàng ngày như là hiện vật khảo cổ. Mục tiêu của dự án không chỉ nhằm hiểu rõ hơn về đời sống trên ISS, mà còn phát triển các kỹ thuật khảo cổ học có thể áp dụng cho các môi trường khắc nghiệt và xa xôi khác.
 |
| Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) nơi đã đón hơn 270 phi hành gia từ 23 quốc gia từ năm 1998. (Ảnh: NASA)
|
Nhiệm vụ đầu tiên được thực hiện vào năm 2022. Thay vì đào bới như trên Trái Đất, nhóm nghiên cứu đã điều chỉnh kỹ thuật và nhờ phi hành đoàn ghi lại hình ảnh của 6 khu vực trên ISS hàng ngày trong vòng 60 ngày. Phân tích hình ảnh đã tiết lộ cách thức sử dụng không gian và vật dụng trên trạm, cho thấy sự khác biệt giữa mục đích sử dụng thiết kế ban đầu và thực tế.
Kết quả phân tích sau đó được công bố trên tạp chí PLOS One, cho thấy 5.438 "hiện vật" được sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau, bao gồm bút viết, giấy ghi chú, tai nghe thực tế ảo... Từ kết quả này, các chuyên gia đã thấy được sự khác nhau lớn giữa mục đích sử dụng dự kiến và thực tế của một số nơi trên ISS. Có thể kể đến như Square 05, một phần tường được sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau, bao gồm cả việc cất giữ máy tính xách tay và túi đựng đồ vệ sinh cá nhân. Hay khu vực vốn dự kiến để bảo trì thiết bị nhưng lại được dùng để chứa đồ.
Nghiên cứu này không chỉ mở ra hướng tiếp cận mới trong khảo cổ học mà còn cung cấp thông tin quý báu cho việc thiết kế và kế hoạch của các nhiệm vụ không gian trong tương lai, từ đó giúp cải thiện cuộc sống và công việc của các phi hành gia trên ISS cũng như các trạm vũ trụ tương lai.